ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ Ἀπόκρυψη καὶ παρερμηνεία ἐγγράφων ΣΤ΄

ΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΟ

Ἀπόκρυψη καὶ παρερμηνεία ἐγγράφων

ΣΤ΄

Του π. Θεόδωρου Ζήση

=====

Ὅταν τὸ 1347 ἔγινε πολιτικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ ἀλλαγὴ στὴν Κωνσταντινούπολη μὲ τὸ νὰ ἀνακηρυχθεῖ αὐτοκράτωρ ὁ Ἰωάννης Στ´ Καντακουζηνός (1347-1354), φίλος τῶν ἡσυχαστῶν, ἐκθρονίσθηκε ὁ Ἰωάννης Καλέκας καὶ τὸν πατριαρχικὸ θρόνο κατέλαβε ὁ ἡσυχαστὴς Ἰσίδωρος (1347-135). Μαζὶ μὲ τὴν εἰρήνευση τῆς Ἐκ­κλησίας ἀπὸ τὴν καταδίκη τοῦ Βαρλαὰμ καὶ τῶν ὀπαδῶν του, ἀποκαταστάθηκε καὶ ἡ ἑνότητα στὴν Ἐκκλησία τῆς Ρωσίας μὲ τὴν κατάργηση τῆς μητρόπολης Γαλλικίας, ποὺ προώθησε ὁ Ἰωάννης Καλέκας, καὶ τὴν ἐπανένωση ὅλων τῶν Ρώ­σων Ὀρθοδόξων ὑπὸ τὴν ἑνιαία μητρόπολη Κιέβου καὶ πάσης Ρωσίας. Σώζονται πολλὰ ἔγγραφα, ἐξαιρετικῶς ἐνδιαφέροντα περὶ τοῦ ὅτι ἡ περιοχὴ τῆς σημερινῆς Οὐκρανίας ὑπαγόταν πάντοτε στὴν ἑνιαία Ρωσικὴ Ἐκκλησία, καὶ μόνον σὲ περιό­δους συγχύσεως καὶ ἀνωμαλίας ἀποσπάσθηκε προσωρινά, συντελούσης εἰς αὐτὸ καὶ τῆς «κακογνωμίας τοῦ χρηματίσαντος πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, οὐδὲν ἕτερον σπουδάσαντος ἢ τὸ τὰς οἰκείας ὀρέξεις, πληροῦν», ὅπως γράφει ὁ αὐτοκράτωρ, Ἰωάννης Καντακουζηνὸς πρὸς τὸν μέγαν ἡγεμόνα τῆς Ρωσίας Συμεὼν ἐννοώντας τὸν Ἰωάννη Καλέκα. Θὰ παρουσιάσουμε ὀλίγα ἔγγραφα ἀποσπώντας ἐπιλεκτικὰ τὶς σημαντικὲς θέσεις, ἀλλὰ καὶ παραθέτοντας κάποια ἐξ᾽ ὁλοκλήρου γιὰ νὰ ὑπάρχει πληρέστερη εἰκόνα.

β) Ἡ ἑνότητα ἀποκαθίσταται ἀπὸ τὸν ἡσυχαστὴ πατριάρχη Ἰσίδωρο Α´.

Σὲ συνοδικὴ ἀπόφαση ἐπὶ πατριάρχου Ἰσιδώρου ποὺ ἀποκατέστησε τὴν ἑνότητα τῆς μητροπόλεως Κιέβου καὶ πάσης Ρωσίας (1347) γίνεται ἀναφορὰ στὴν σύγχυση καὶ ἀνωμαλία ποὺ προκάλεσαν οἱ διενέξεις καὶ οἱ ἐμφύλιες διαμάχες μεταξὺ τῶν Ρώσων ἡγεμόνων καὶ ὑπενθυμίζεται ἡ ἐπὶ τετρακόσια χρόνια ἀρραγὴς ἑνότης ὑπὸ τὸν μητροπολίτη Κιέβου. Μικροδιενέξεις ἐτακτοποιοῦντο σύντομα ἀπὸ τὸν μητροπολίτη. «Τὸ γὰρ ἔθνος τῶν Ρώσων, χρόνος ἤδη μακρός, εἰς τετρακοσίους ἐγγὺς ἐξήκων, ἕνα μητροπολίτην γνωρίζον τὸν κατὰ καιροὺς τὴν Κυγέβου λαχόντα μητρόπολιν, βαθείας ἀπολαῦον ἦν τῆς μετ᾽ ἀλλήλων εἰρήνης, εἴτι που καὶ τοῦ δέοντος ἐκτραπείη, οἷα φιλεῖ γίγνεσθαι, ἐπαναγόμενον ὑπ᾽ αὐτοῦ καὶ διορθούμενον εὐχερῶς». 

Παρατίθεται στὴν συνέχεια ἐκτενὲς ἀπόσπασμα ἀπὸ χρυσόβουλλο ἔγγραφο τοῦ αὐτοκράτορος Ἰωάννου Καντακουζηνοῦ πρὸς τὸν μέγαν ἡγεμόνα Συμεὼν καὶ τοὺς ἄλλους ἡγεμόνες, εἰς τὸ ὁποῖο λέγεται ὅτι ὅλες οἱ ἐπισκοπὲς τῆς Μικρᾶς Ρωσίας, τῆς σημερινῆς Οὐκρανίας, τὶς ὁποῖες κατανομάζει, «ὑπέκειντο, ἀφ᾽ ὅτου τὸ τῶν Ρώσων ἔθνος Χριστοῦ χάριτι τὴν θεογνωσίαν ἐδέξαντο, εἰς τὴν ἁγιωτάτην μητρόπολιν Κυγέβου», στὴν ὁποία ὑπάγονται καὶ οἱ ἐπισκοπὲς τῆς Μεγάλης Ρωσίας. Λόγῳ ὅμως τῆς συγχύσεως καὶ ἀνωμαλίας μετὰ τὴν μογγολικὴ κατάκτηση βρῆκαν τὴν εὐκαιρία πολιτικοὶ καὶ ἐκκλησιαστικοὶ πα­ράγοντες στὴν Κωνσταντινούπολη, καὶ δυστυχῶς «καὶ ὁ τῆς ἐκκλησίας παρὰ τὸ εἰκὸς προϊστάμενος», δηλαδὴ ὁ πατριάρχης Καλέκας, ποὺ γιὰ τίποτε ἄλλο δὲν φρόντιζαν παρὰ νὰ ἱκανοποιήσουν τὶς ὀρέξεις τους, καὶ προκάλεσαν μεγάλη ἀταξία στὰ πολιτικὰ καὶ ἐκκλησιαστικὰ πράγματα, μὲ τὴν καινοτομία νὰ ἀποσπά­σουν ἀπὸ τὴν μητρόπολη Κιέβου, ποὺ τώρα εἶχε τὴν ἕδρα της στὴ Μόσχα, τὶς ἐπισκοπὲς τῆς Μικρᾶς Ρωσίας καὶ νὰ τὶς ὑπαγάγουν στὸν ἀρχιερέα τῆς Γαλλι­κίας, τὸν ὁποῖο προήγαγαν ἀπὸ ἐπίσκοπο σὲ μητροπολίτη, ὅπως θέλει τώρα ὁ πατριάρχης Βαρθολομαῖος νὰ κάνει πατριάρχη Κιέβου τὸν σχισματικὸ Φιλάρετο. 

Αὐτό, ὅμως, καταλύει τὰ νόμιμα ἔθιμα σὲ ὁλόκληρη τὴν Ρωσία, εἶναι βαρὺ καὶ δυσάρεστο εἰς ὅλους τοὺς Χριστιανοὺς ποὺ δὲν θέλουν νὰ ποιμαίνονται ἀπὸ δύο μητροπολίτες, ἀλλὰ ἐπιθυμοῦν νὰ παραμείνει ἀπαρασάλευτη καὶ ἀμετακίνητη ἡ παλαιὰ συνήθεια τῆς μιᾶς καὶ ἑνιαίας ἐκκλησιαστικῆς ἀρχῆς, γι᾽ αὐτὸ καὶ θὰ κάνουν τὸ πᾶν ὥστε νὰ μὴ περάσει, νὰ καταλυθεῖ αὐτὴ ἡ καινοτομία, ὅπως καταλύθηκε καὶ στὸ παρελθόν, ὅσες φορὲς ἐπιχειρήθηκε. Εἶναι σὰν νὰ φωτογρα­φίζει τὸ ἔγγραφο τὴν σημερινὴ κατάσταση· ἀπουσιάζει μόνον ἀπὸ τὴν Κωνσταν­τινούπολη ὁ καταλύτης τῆς καινοτομίας. Λέγει τὸ αὐτοκρατορικὸ ἔγγραφο:

«Κατὰ τὸν πρὸν ὀλίγου δὲ γεγονότα καιρὸν τῆς συγχύσεως, σύνδρομον τὸν τοιοῦτον εὑρόντες καιρὸν οἵ τε τὰ τῆς βασιλείας πράγματα διοι­κοῦντες, ἀλλὰ δὴ καὶ ὁ τῆς ἐκκλησίας παρὰ τὸ εἰκὸς προϊστάμενος, μηδὲν ἕτερον σπουδάζοντες ἢ τὸ τὰς οἰκείας ὀρέξεις πληροῦν, καὶ διὰ ταύτας τὴν τῶν κοινῶν καὶ ἐκκλησια­στικῶν πραγμάτων κατάστασιν εἰς ἀταξίαν μετασκευάσαντες καὶ πάντα σχεδὸν ἀνατρέψαντες καὶ συγ­χέαντες καὶ ταῖς τῶν χριστιανῶν ψυχαῖς τε καὶ σώμασι πᾶσαν καὶ παν­τοίαν βλάβην προξενήσαντες καὶ ζημίαν καὶ καινοτομίαν κἀν τούτῳ ποιούμενοι, ἀπέσπασαν ἀπὸ ταύτης δὴ τῆς ἁγιωτάτης μητροπόλεως Κυγέβου τὰς ῥηθείσας τῆς Μικρᾶς ῾Ρωσίας ἐπισκοπὰς καὶ ὑπὸ τὸν ἀρχιερέα Γαλλίτζης ὑποκεῖ­σθαι, προβιβάσαντες αὐτὸν ἀπὸ ἐπισκόπου εἰς μητροπολίτην, ὃ δὴ καὶ γέγονε μὲν εἰς κατάλυσιν τῶν ἐκ παλαιοῦ νενομισμένων ἐθίμων εἰς τὴν τοιαύτην χώραν τῆς πάσης ῾Ρωσίας, ἔδοξε δὲ βαρὺ καὶ ἐπαχθὲς καὶ εἰς τοὺς ἐν αὐτῇ πάντας χριστιανούς, μὴ ἀνασχομένους ὑπὸ δυσὶ μητροπολίταις ποιμαίνεσθαι, ἀλλὰ βουλομέ­νους ἀσάλευτον καὶ ἀμετακίνητον μένειν τήν, ἣν εἶχον ἐκ παλαιοῦ συνή­θειαν, ὡς δεδήλωται, καὶ πάντα τρόπον κινοῦντας εἰς τὴν τῆς τοιαύτης καινοτομίας κατάλυσιν, καθὼς καὶ ἐν ἄλλοις καιροῖς ἐπεχειρήθη μὲν ἡ τοιαύτη καινοτομία γίνεσθαι, κατελύθη δὲ καὶ ἀνετράπη ἅμα τῷ γεγο­νέναι, μὴ ἀνασχομένων, ὡς εἴρηται, τῶν ἐκεῖσε χριστιανῶν τὸ τοιοῦτον αὐτῶν ἔθος ἀθετηθῆναι».

Μὲ βάση καὶ τὸ αὐτοκρατορικὸ ἔγγραφο ἡ πατριαρχικὴ σύνοδος καταργεῖ τὴν μητρόπολη Γαλλικίας καὶ ἐπαναφέρει ὅλες τὶς ἐπισκοπὲς ὑπὸ τὸν μητροπολίτη Κιέβου καὶ πάσης Ρωσίας ἀποκαθιστώντας τὴν ἑνότητα τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρω­σίας. Ἡ ρύθμιση αὐτὴ κατὰ τὴν ἐκτίμηση τῆς συνόδου τῆς Κωνσταντινούπολης ἔπρεπε νὰ παραμείνει ἀμετακίνητη στὸ μέλλον, διότι εἶναι ἀρχαία καὶ δίκαιη γιὰ τὸ συμφέρον ἑνὸς τόσο μεγάλου ἔθνους καὶ τῆς μεταξὺ τῶν μελῶν του ὁμονοίας: «Καὶ ὑπακεῖσθαι αὐτῇ, ὡς τὸ πρότερον, εἰς τὸν ἑξῆς ἅπαντα καὶ διηνεκῆ χρόνον...καὶ ἡ κατάστασις αὕτη, ὡς ἀρχαία καὶ δικαία καὶ πολὺ τὸ εὔλογον ἔχου­σα καὶ ἐπὶ συμφέροντι ἔθνους τοσούτου, τῆς μετ᾽ ἀλλήλων δηλονότι εἰρηνικῆς αὐτῶν ὁμονοίας ἕνεκα γεγονυῖα, τὸ ἀπαραποίητον καὶ παρὰ τῶν μεθ᾽ ἡμᾶς ἁγιω­τάτων πατριαρχῶν λήψεται…».

(Συνεχίζεται)