Ο ΟΣΙΟΣ ΙΟΥΣΤΙΝΟΣ ΠΟΠΟΒΙΤΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟ ΒΕΛΗΜΙΡΟΒΙΤΣ
=====
“Όλα όσα έχει πει, είναι θησαυρός ουράνιος.
Όλα όσα έχει γράψει είναι άφθαρτο, ουράνιο, αιώνιο χρυσάφι.
Πράγματι, αν κάνετε μια επισκόπηση των μεγάλων Αγίων του Θεού, των μεγάλων συγγραφέων της Εκκλησίας του Χριστού, μετά τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο, τον ήλιο της Κωνσταντινουπόλεως, ο πλησιέστερος του είναι ο άγιος Επίσκοπος Αχριδών Νικόλαος, ο άγιος Δαμασκηνός, ο Γρηγόριος Παλαμάς και ελάχιστοι ακόμη.”
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ “ΠΑΡΑΘΕΟΛΟΓΙΚΟΙ ΙΟΙ”
Του Σεβ. Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου
=====
1.) Lex credendi καί lex orandi
Ἡ ἀποκάλυψη αὐτή πού δόθηκε στούς Προφῆτες, τούς Ἀποστόλους καί τούς Πατέρας διά μέσου τῶν αἰώνων –κατά τήν ὁμολογία τοῦ Ἀδελφοθέου Ἰούδα «παρακαλῶν ἐπαγωνίζεσθαι τῇ ἅπαξ παραδοθείσῃ τοῖς ἁγίοις πίστει» (Ἰούδα γ΄, 3)– καταγράφηκε στήν Ἁγία Γραφή καί τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί στήν συνέχεια πέρασε μέσα στήν λατρεία τῆς Ἐκκλησίας.
Εἶναι αὐτό πού γράφει ὁ π. Γεώργιος Φλωρόφσκι, τό lex credendi (νόμος πίστεως) καί τό lex orandi (νόμος προσευχῆς). Αὐτό σημαίνει ὅτι ὑπάρχει ἑνότητα καί σχέση μεταξύ τῶν ἀποφάσεων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί τῆς λατρείας τῆς Ἐκκλησίας.
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, τόν 8ο αἰώνα μ.Χ., κατέγραψε τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων σέ κείμενά του, ἰδιαιτέρως τό περίφημο κείμενο «Ἔκθεσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως», καί ἀκόμη τίς πέρασε μέσα στήν ἱερά ὑμνογραφία τῆς Ἐκκλησίας, ὁπότε ὑπάρχει ἄριστος συνδυασμός καί μεγάλη ἑνότητα μεταξύ τοῦ lex credendi καί lex orandi.
Ἔτσι, ἡ θεολογία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας δέν εἶναι ἐγκεφαλική, ἀλλά εἶναι καρπός τῆς ἐμπειρίας τῶν Προφητῶν, τῶν Ἀποστόλων καί τῶν Πατέρων, οἱ ὁποῖοι πέρασαν μέσα ἀπό τήν κάθαρση καί τόν φωτισμό τοῦ νοῦ στήν θεωρία-θεοπτία καί γνώρισαν τόν Θεό μέσα στήν δόξα Του, καί, ἑπομένως, ἀπέκτησαν κοινωνία μαζί Του.
Αὐτό σημαίνει ὅτι οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων πρέπει νά συνδυασθοῦν μέ τήν ὅλη ἡσυχαστική παράδοση, πού ἐξέφρασε ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καί οἱ Φιλοκαλικοί Πατέρες μέχρι τῶν ἡμερῶν μας.
Ἡ Ἐκκλησία δέν ὁμιλεῖ μόνον γιά τό τί εἶναι ὁ Θεός, ἀλλά καί τό πῶς θά γνωρίση κανείς τόν Θεό, δέν ὁμιλεῖ ἁπλῶς γιά τό τί εἶναι ἅγιος, ἀλλά καί πῶς θά γίνη κανείς ἅγιος. Αὐτό τό «τί» εἶναι οἱ ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἀλλά τό «πῶς» εἶναι ὁ ὀρθόδοξος ἡσυχασμός. Ὁ συνδυασμός μεταξύ τοῦ «τί» καί τοῦ «πῶς» εἶναι ἡ θεολογία τῆς Ἐκκλησίας μας.
(Συνεχίζεται)
ΠΗΓΗ:
Ιστοσελίδα "Ρομφαία"
Εἶσαι ὡραία, λένε οἱ οὐράνιες δυνάμεις, σὰν τὸ φεγγάρι κι ὅλα τὰ Χερουβὶμ ἐκπλήσσονται καὶ τὰ Σεραφεὶμ Σὲ δοξάζουν, Ἐσένα ποὺ δὲν ἀνέβηκες μονάχα ὡς τὸν οὐρανό, σὰν τὸν Προφήτη Ἠλία, οὔτε μονάχα μέχρι τὸν τρίτο οὐρανό, σὰν τὸν Ἀπόστολο Παῦλο, ἀλλὰ ἔφτασες μέχρις αὐτὸν τὸν θρόνο τοῦ Υἱοῦ Σου καὶ στέκεις κοντά Του μὲ πολλὴ κι ἀνείπωτη παρρησία.
«Ἐγώ εἰμι ἡ ὁδὸς καὶ ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωή· οὐδεὶς ἔρχεται πρὸς τὸν πατέρα εἰ μὴ δι' ἐμοῦ.»[3] (ὁ Κύριος)«Ἔστι δέ καί ἡ μέχρι τοῦ νῦν κρατοῦσα λαοπλάνος θρησκεία τῶν Ἰσμαηλιτῶν, πρόδρομος οὖσα τοῦ Ἀντιχρίστου»[4] (Ἅγιος Ἰωάννης Δαμασκηνός).«Ἐγώ ἐδιάβασα καί περί ἱερέων, καί περί ἀσεβῶν, αἱρετικῶν καί ἀθέων· τά βάθη τῆς σοφίας ἠρεύνησα· ὅλαι αἱ πίστεις εἶνε ψεύτικες· τοῦτο ἐκατάλαβα ἀληθινόν, ὅτι μόνη ἡ πίστις τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν εἶνε καλή καί ἁγία... νά εὐφραίνεσθε ὁπού εἶσθε ὀρθόδοξοι χριστιανοί καί νά κλαίετε διά τούς ἀσεβεῖς καί αἱρετικούς ὁπού περιπατοῦν εἰς τό σκότος»[5] (Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός)
Δέν θά σταθοῦμε στήν ἐπιστημονική ἑρμηνεία τῶν ὀνείρων. Θά σταθοῦμε σ’ ἕνα ἄλλο βασικό καί θεμελιώδη παράγοντα. Στό ὅτι στίς αἱρετικές κινήσεις δέν ὑπάρχει ἡ δυνατότητα, πού νά μπορεῖ κάποιος νά διακρίνει τίς νόθες ἐμπειρίες ἀπό τίς γνήσιες καί τοῦτο γιατί ἡ αἵρεση δέν ἔχει ὑγιῆ πνευματικά κριτήρια.
Στό ὅτι σύμφωνα μέ τήν Ἁγία Γραφή (Β΄ Κορ. 11, 14) καί σύμφωνα μέ τήν ἐμπειρία καί τήν πείρα τῶν ἁγίων Νηπτικῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας τῶν διαχρονικῶς ἀναντικατάστατων ἀπλανῶν ὁδηγῶν μας, τά ὄνειρα εἶναι χῶρος δράσης μεταμφιεζόμενης δαιμονικῆς παρουσίας.
Τήν ἁγιοπατερική Ὀρθόδοξη διδασκαλία τήν συνοψίζει ἄριστα, ἐπικαλούμενος μάλιστα τήν ἐμπειρία τῶν πνευματικῶς πεπειραμένων (ὡς παρά τῶν ἐν πεῖρᾳ γεγονότων ἠκούσαμεν) ὁ ἅγιος Διάδοχος Φωτικῆς. Ἀναφέρει στό 38ο κεφάλαιο τῶν Ἑκατό Γνωστικῶν Κεφαλαίων του: «Ὅμως δύναται νά θεωρηθῇ μεγάλη ἀρετή τό νά μή δίδῃ σημασία κανείς στά ὄνειρα. Διότι τά ὄνειρα δέν εἶναι τίποτε ἄλλο, τοὐλάχιστον τά περισσότερα, ἀπό εἴδωλα τῶν λογισμῶν πού περιφέρονται ἐδῶ κι ἐκεῖ ἤ ὅπως εἶπα, φαντασίες, διά τῶν ὁποίων ἐμπαίζουν τούς ἀνθρώπους οἱ δαίμονες. Ἑπομένως ἐάν δέν ἀποδεχθῶμεν κάποτε κάποιο ὅραμα πού θά σταλῇ σ’ ἐμᾶς ἀπό τήν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ, δέν θά ὀργισθῇ ἐναντίον μας, διότι τό ἀρνηθήκαμε, ὁ πολυπόθητος Κύριος Ἰησοῦς. Διότι γνωρίζει ὅτι αὐτό τό κάμνομεν ἀπό φόβον μήπως μᾶς ἀπατήσουν οἱ δαίμονες» (Μετάφραση π. Θεοκλήτου Διονυσιάτου, ἔκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη).
Ὅλα τά ὄνειρα ἔχουν πειρασμική προέλευση; Ἡ Ἁγία Γραφή καί οἱ Πατέρες ἀπαντοῦν ὄχι. Ὑπάρχουν καί ὄνειρα πού προέρχονται ἀπό τόν Θεό. Τέτοια ὄνειρα π.χ. εἶναι τό ὄνειρο τοῦ Ἰωσήφ τοῦ Μνήστορος (Ματθ. 1, 20), τό ὄνειρο τῶν Μάγων (Ματθ. 2, 12) καί τό ὄνειρο τῆς γυναίκας τοῦ Πιλάτου (Ματθ. 27, 19). Αὐτές τίς περιπτώσεις ἐπικαλοῦνται διάφοροι αἱρετικοί στίς συζητήσεις μαζί τους γιά νά δικαιολογήσουν τήν ἐμπιστοσύνη πού δείχνουν στά ὄνειρα, θεωρώντας ἐκ τῶν προτέρων, ὅτι ὅλα ἔχουν θεϊκή προέλευση.
Καί στήν ἔνσταση, πῶς μπορεῖ κάποιο ὄνειρο νά ἔχει δαιμονική προέλευση, ὅταν ὡρισμένες φορές ἐπιβεβαιώνεται, μᾶς ἀπαντᾶ μέ τήν χαρακτηριστική του ἀκρίβεια ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός. Κατά τόν ἱερό Πατέρα, οἱ δαίμονες προλέγουν ἄλλοτε βλέποντες αὐτά πού γίνονται ἀπό μακριά καί ἄλλοτε στοχαζόμενοι. Γι’ αὐτό πολλές φορές λένε ψέματα ἐνῶ κάποιες φορές μέ τόν τρόπο αὐτό ἀληθεύουν. Καί ὡς ἐκ τούτου ποτέ δέν θά πρέπει νά τούς δίνουμε σημασία (Ἔκδοσις Ἀκριβής, 2, 4). Ἄν τυχόν ὁ ἄνθρωπος δείξει ἐμπιστοσύνη ἐπειδή συνέβη κάτι τό ὁποῖο ἐπαληθεύτηκε, ἁπλῶς, ὁ ἀντίδικος ἔχει καταφέρει νά ἀποσπάσει τήν ἐμπιστοσύνη τοῦ ἀνθρώπου καί ὡς ἐκ τούτου νά εἶναι πιό εὔκολα χειραγωγήσιμος στήν πλάνη.
Ὅταν ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς ἐρωτήθηκε ἀπὸ κάποιον Τοῦρκο συνομιλητή του μὲ τὸν ὁποῖον εἶχε διάλογο σχετικὰ μὲ τὸ Ἰσλάμ, γιατί ἐσεῖς οἱ χριστιανοὶ δὲν δέχεσθε τὸν δικό μας προφήτη, ἀπάντησε: «Εἶναι παλαιότατη συνήθεια, νὰ μὴ δεχόμαστε τίποτε ὡς ἀληθές, ἂν δὲν ὑπάρχουν σχετικὲς μαρτυρίες. Οἱ μαρτυρίες γιὰ τὰ πρόσωπα εἶναι διπλές: Ἢ ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ ἔργα καὶ τὰ πράγματα, ἢ ἀπὸ ἀξιόπιστα πρόσωπα.[…]. Ὁ Χριστὸς μαζὶ μὲ τὰ πολλὰ καὶ μεγάλα θαύματα ποὺ ἐπετέλεσε, μαρτυρεῖται καὶ ἀπὸ τὸν Μωϋσῆ καὶ ἀπὸ ἄλλους προφήτες γι’ αὐτὸ ἐμεῖς πιστεύουμε στὸν Χριστὸ καὶ στὸ Εὐαγγέλιό του. Ἀντίθετα τὸν Μωάμεθ δὲν τὸν εὐρίσκομεν, οὔτε ἀπὸ τοὺς προφῆτες τοῦ παλαιοῦ Νόμου νὰ μαρτυρεῖται, οὔτε κάτι θαυμάσιο καὶ ἀξιόλογο καὶ ὁδηγητικό πρὸς τὴν πίστη, (δηλαδὴ κάποια θαύματα), νὰ ἔχει ἐπιτελέσει. Γι’αὐτὸ δὲν πιστεύουμε σ’ αὐτὸν καὶ στὸ ἀπὸ αὐτὸν προερχόμενο βιβλίο». 
Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνὸς γράφει: Ὅταν ἐρωτῶμε τοὺς Ἀγαρηνοὺς ἀφοῦ ὁ Μωάμεθ σᾶς διδάσκει στὸ Κοράνιο, ὅτι τίποτε δὲν πρέπει νὰ κάνομε, ἢ νὰ δεχόμεθα χωρὶς τὴν μαρτυρία ἄλλων, πὼς δὲν τὸν ρωτήσατε: δῶσε μας πρῶτα ἐσὺ «ἀπόδειξιν διὰ μαρτύρων, ὅτι προφήτης εἶ καὶ ὅτι ἀπὸ Θεοῦ ἐξῆλθες καὶ ποία γραφὴ μαρτυρεῖ περί σοῦ;». Στὸ ἐρώτημά μας αὐτὸ οἱ Ἀγαρηνοὶ «σιωπῶσιν αἰδούμενοι» (σιωποῦν γεμάτοι ντροπή). 
Ἕνα βασικότατο ἐρώτημα σχετικὰ μὲ τὸ θέμα τῆς ἀπὸ Θεοῦ, ἢ μή, προελεύσεως τοῦ Κορανίου θέτει ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός,ὁ ὁποῖος παρατηρεῖ: «Καὶ τὶς ἐστὶν ὁ μαρτυρῶν, ὅτι γραφὴν αὐτῶ δέδωκεν ὁ Θεός; …οὐδὲ παρόντων ὑμῶν ὁ Θεὸς ὡς τῷ Μωϋσῆ βλέποντος τοῦ λαοῦ, καπνιζομένου ὅρους δέδωκε τὸν νόμον, κακείνω τὴν γραφὴν ἢν φατὲ παρέσχεν, ἴνα καὶ ὑμεῖς τὸ βέβαιον ἔχητε; […] Καὶ Ἀποκρίνονται ὅτι ἐν ὅσῳ κοιμᾶται κατέβη ἡ γραφὴ ἐπάνω αὐτοῦ. Καὶ τὸ γελοιῶδες πρὸς αὐτοὺς λέγομεν ἠμεῖς. Ὅτι λοιπὸν ἐπειδὴ κοιμώμενος, (ὁ Μωάμεθ), ἐδέξατο τὴν γραφὴν καὶ οὐκ ἤσθετο τῆς ἐνεργείας, εἰς αὐτὸν ἐπληρώθη τὸ τῆς δημώδους παροιμίας ‘ὀνείρατα μοί λέγεις’, ἢ ‘ὀνειροπολεῖ καθεύδων’». 
Μεταφράζω: "Ποιὸς μαρτυρεῖ, ὅτι ὁ Θεὸς ἔδωσε στὸν Μωάμεθ τὴν γραφὴν αὐτήν; (δηλαδὴ τὸ Κοράνιο;). Πῶς ὁ Θεὸς δὲν ἔδωσε τὴν γραφὴ αὐτὴ παρόντων ὑμῶν, ἢ ἔστω ἐνώπιον κάποιων ἀξιοπίστων μαρτύρων, ὥστε νὰ εἶστε καὶ ἐσεῖς βέβαιοι γιὰ τὴν ἀπὸ Θεοῦ προέλευσή της, ὅπως αὐτὸ συνέβη στὴν περίπτωση τοῦ Μωϋσέως, ὁ ὁποῖος παρέλαβε τὸν νόμο παρόντος καὶ βλέποντος τοῦ λαοῦ, καθ’ ὅν χρόνον τὸ ὅρος (Σινᾶ) καπνιζόταν; Καὶ αὐτοὶ (οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Ἰσλὰμ) ἀποκρίνονται, ὅτι τὴν παρέλαβε τὴν ὥρα ποὺ ὁ Μωάμεθ κοιμόταν. Ἀφοῦ λοιπὸν αὐτοὶ ἐπικαλοῦνται τὸ ἀστεῖο αὐτὸ ἐπιχείρημα καὶ ἐμεῖς (οἱ χριστιανοὶ) ἀπαντοῦμε σ’ αὐτοὺς καὶ λέμε: Ἐπειδὴ λοιπὸν κοιμώμενος (ὁ Μωάμεθ) δέχθηκε τὴν γραφὴν καὶ δὲν αἰσθανόταν τὴν ἐνέργεια, τὴν σημασία τῶν λόγων της, ἐφαρμόσθηκε σ’ αὐτὸν τὸ τῆς δημώδους παροιμίας: Μοῦ λὲς ὄνειρα, ἢ ὀνειροπολεῖς κοιμώμενος». 
(α) Ἡ σχέση μας πρός τούς αἱρετικούς πρέπει νά κινεῖται ἀπό τήν ἀγάπη. Νά πονοῦμε γιατί βρίσκονται στήν πλάνη, νά προσευχόμεθα γι᾽ αὐτούς καί νά ἐργαζόμεθα μέ ἀγάπη γιά τήν ἐπιστροφή τους στήν Ἐκκλησία, ἀπό τήν ὁποία ἡ πλάνη τῆς αἵρεσης τούς ἀπέκοψε. Ὁ ἅγιος Ἰουστῖνος Πόποβιτς γιά τό θέμα αὐτό ἀναφέρει περικοπή τοῦ ἁγίου Μαξίμου, στήν ὁποία αὐτός, ὁμιλῶν κατά τῶν αἱρετικῶν, λέγει ἔπειτα ὅτι δέν θά χαρεῖ νά τούς συμβεῖ κάτι κακό, ἀλλά ἐπιθυμεῖ τήν ἐπιστροφή τους, ἡ ὁποία θά τοῦ δώσει μεγάλη χαρά καί ἀγαλλίαση. 
Λέγει ἐπί λέξει ὁ ἅγιος Μάξιμος: «Οὐ θέλων δέ τούς αἱρετικούς θλίβεσθαι, οὐδέ χαίρων τῇ κακώσει αὐτῶν γράφω ταῦτα, μή γένοιτο, ἀλλά τῇ ἐπιστροφῇ μᾶλλον χαίρων καί συναγαλλόμενος». Εἶναι δέ πολύ ὡραῖο αὐτό πού γράφει στήν συνέχεια ὁ ἅγιος Μάξιμος, ὅτι τίποτε δέν εἶναι γλυκύτερο ἀπό τήν ἑνότητα ὅλων τῶν πιστευόντων στόν Θεό: «Τί γάρ τοῖς πιστοῖς τερπνότατον τοῦ θεᾶσθαι τά τέκνα τοῦ Θεοῦ τά διεσκορπισμένα συναγόμενα εἰς ἕν;»! Ὅμως, ἐνῶ πρέπει νά ἀγαποῦμε καί τούς αἱρετικούς, ὁ ἅγιος Μάξιμος μᾶς θέλει – καί εὔχεται νά γίνουμε ὅπως μᾶς θέλει – νά εἴμαστε δηλαδή (προσέξτε, παρακαλῶ, τίς ἐκφράσεις τοῦ ἁγίου πατρός) «σκληροί παντελῶς» καί «ἀμείλικτοι» πρός τήν «φρενοβλαβῆ» πλάνη τῶν αἱρετικῶν καί ἄν δέν μιλᾶμε σ᾽ αὐτούς γι᾽ αὐτήν, αὐτό δέν λέγεται ἀγάπη, ἀλλά «μισανθρωπία» καί «χωρισμός τῆς θείας ἀγάπης». Καί μέ τό νά μή μιλᾶμε στούς αἱρετικούς γιά τήν πλάνη τους, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο, εἶναι ὡς νά δίδουμε «ἰσχύ» καί ὑποστήριξη σ᾽ αὐτήν: «...Πρός μόνον τό καθοτιοῦν αἱρετικοῖς συνάρασθαι εἰς σύστασιν τῆς φρενοβλαβοῦς αὐτῶν δόξης, σκληρούς παντελῶς εἶναι ὑμᾶς καί ἀμειλίκτους βούλομαί τε καί εὔχομαι. Μισανθρωπίαν γάρ ὁρίζομαι ἔγωγε καί ἀγάπης θείας χωρισμόν τό τῇ πλάνῃ πειρᾶσθαι διδόναι ἰσχύν εἰς περισσοτέραν τῶν αὐτῇ προκατειλημμένων φθοράν» (αὐτ., Ἐπ. 12, PG 91, c. 465C).
(β) Ἀπό ἀγάπη λοιπόν κινούμενοι λυπούμεθα τούς παπικούς γιά τίς αἱρέσεις καί πλάνες τους καί κάνουμε «διαλόγους ἀγάπης» μαζί τους, γιά νά μιλήσουμε στούς διαλόγους αὐτούς γιά τήν ἀλήθεια τῆς Ὀρθόδοξης πίστης, ἀλλά, χρόνια τώρα, δέν βλέπουμε τήν μετάνοιά τους. Τί νόημα τότε ἔχουν οἱ διάλογοι; Ὁ ὅσιος πατήρ Ἰουστῖνος, γιά τόν ὁποῖο μιλᾶμε ἐδῶ, μᾶς λέγει σχετικά:
«Ὁ πρωτοκορυφαῖος Ἀπόστολος, μέ τήν ἐξουσίαν τήν ὁποίαν ἔλαβεν ἀπό τόν Θεάνθρωπον, δίδει ἐντολήν: “Αἱρετικόν ἄνθρωπον μετά μίαν καί δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ” (Τίτ. 3,10)».
(2) Τό δεύτερο πατερικό χωρίο πού χρησιμοποιεῖ ὁ ἅγιος Πόποβιτς εἶναι τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου, ὁ ὁποῖος σαφῶς λέγει:
(δ) Ἡ ἕνωση ἡμῶν τῶν Ὀρθοδόξων μέ τούς παπικούς, ἕνωση πραγματική μέ Χριστό, δηλαδή μέ τό Μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας, αὐτή ἡ ἕνωση θά γίνει μόνο μέ τήν μετάνοια τοῦ πάπα καί τῶν πιστῶν του. Λέγει ὁ ἅγιος πατέρας:
Ἀπό τόν μεγάλο δογματολόγο πατέρα, τόν ἅγιο Ἰωάννη τόν Δαμασκηνό, ἐλάβαμε ἐντολή: «Πάσῃ δυνάμει τοίνυν φυλαξώμεθα μή λαμβάνειν μετάληψιν αἱρετικῶν μήτε διδόναι» (Ἔκδ. Ὀρθ. πίστεως 4,13. PG 94,1149).
