Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΠΛΟΤΗΤΟΣ

Η ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΠΛΟΤΗΤΑΣ

Του Μητροπολίτη

Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου

==========================

Αν θελήσουμε να δώσουμε μια θεολογική ερμηνεία της πνευματικής απλότητας θα λέγαμε ότι ο Θεός είναι απλούς και γι’ αυτό ο άνθρωπος που συνδέεται με τον Χριστό αποκτά αυτήν την μακαρία κατάσταση της απλότητας.

Ο Θεός, κατά τούς Πατέρας της Εκκλησίας, δεν έχει καμιά σύνθεση, αλλ’ είναι απλούς. Η δυτική σχολαστική θεολογία, για να διαφυλάξει την απλότητα του Θεού εισήγαγε το λεγόμενο actus purus (καθαρά ενέργεια), δηλαδή την αιρετική άποψη ότι στον Θεό ταυτίζεται η άκτιστη ουσία Του με τις άκτιστες ενέργειές Του, και κατά συνέπεια ο Θεός έρχεται σε επαφή με την κτίση, αλλά και τον άνθρωπο με κτιστές ενέργειες. Η αιρετική άποψη ότι στον Θεό υπάρχουν και κτιστές ενέργειες διατυπώθηκε για να διαφυλαχθεί η διδασκαλία περί της απλότητάς Του, γιατί οι σχολαστικοί θεολόγοι πίστευαν ότι δήθεν η διάκριση μεταξύ ακτίστου ουσίας και κτιστής ενέργειας στον Θεό εισάγει σύνθεση και καταργεί την απλότητά Του.

Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς, αντικρούοντας τις απόψεις αυτές που είχε και ο Βαρλαάμ, διδάσκει ότι «κατ’ ουσίαν εν και απλούν το θείον» και ότι η άκτιστη ενέργεια του Θεού δεν καταργεί την απλότητά Του, αφού η άκτιστη ενέργειά Του δεν εισάγει κάποια σύνθεση στον Θεό, διότι ο Θεός νοείται από μας «όλος αγαθότης και όλος σοφία και όλος δικαιοσύνη και όλος δύναμις». Άλλωστε, οι ενέργειες του Θεού δεν είναι κάτι άλλο διαφορετικό από την ουσία Του, αλλά είναι η ουσιώδης κίνηση της φύσεως-ουσίας, γι’ αυτό και ονομάζονται ουσιώδεις ενέργειες.

Έπειτα, ο Θεός, κατά τον άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, δεν είναι μόνον απλούς, αλλά και απλότης. Κάθε άγγελος και η λογική ψυχή του ανθρώπου είναι απλά, αλλά δεν έχουν απλότητα, γιατί είναι απλά εκ μεθέξεως και συγκρίσεως προς τα σώματα. Όμως, ο Θεός δεν είναι απλούς από σύγκριση και μέθεξη, γιατί αυτός μεταδίδει από τον εαυτό Του απλότητα καταλλήλως σε καθένα. Έτσι, ο Θεός δεν είναι μόνον και κυρίως απλούς, αλλά και απλότης.

Επομένως, ο Θεός είναι απλούς και απλότης. Ο άνθρωπος είναι σύνθετος γιατί αποτελείται από ψυχή και σώμα. Η ψυχή του ανθρώπου είναι απλή από την φύση της, ενώ το σώμα είναι σύνθετο, γιατί αποτελείται από διάφορα στοιχεία. Τα πάθη είναι εκείνα που εισάγουν την σύνθεση στην ψυχή. Όταν ο άνθρωπος ελευθερωθεί από την ενέργεια των παθών, δηλαδή όταν με την δύναμη του Θεού και την δική του συνέργεια μεταμορφώνει τις δυνάμεις της ψυχής για να πορεύονται κατά φύσιν και υπέρ φύσιν και μετέχει της Χάριτος του, τότε, παρά το σύνθετο της ύπαρξής του (ψυχή και σώμα), αποκτά την κατά Χάριν απλότητα. Οπότε, την σύνθεση δεν την εισάγει η διάκριση ουσίας και ενέργειας στον Θεό, αλλά η ύπαρξη του πάθους. Ο Θεός δεν έχει πάθη, είναι απλούς, ενώ ο άνθρωπος γίνεται απλούς όταν ενωθεί με τον Θεό και μεταμορφωθούν η ψυχή και το σώμα του.

Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής θα αναλύσει διεξοδικά αυτόν τον τρόπο αποκτήσεως της κατά Χριστόν απλότητας από τον άνθρωπο. Το βλέπουμε στο θέμα των λογισμών. Στα κείμενά του διδάσκει ότι οι λογισμοί διακρίνονται σε απλούς και σύνθετους. Ο απλός λογισμός είναι η απλή έννοια ενός προσώπου ή αντικειμένου, ενώ ο σύνθετος λογισμός είναι ο συνδυασμός της έννοιας με την επιθυμία και το πάθος που σχετίζεται με κάποιο πρόσωπο ή αντικείμενο. Στην διαδικασία τήης αμαρτίας ο απλός λογισμός γίνεται σύνθετος, οπότε με τον ασκητικό αγώνα και την ενέργεια της θείας Χάριτος ο σύνθετος λογισμός καθίσταται απλός, με τον διαχωρισμό τής έννοιας από την επιθυμία και το πάθος. Έτσι και ο άνθρωπος από πολυπρόσωπος, λόγω της αμαρτίας, με την Χάρη τού Θεού και τον δικό του αγώνα, γίνεται απλούς.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα πάθη και την απάθεια. Το πάθος είναι συμπλοκή μεταξύ αισθητού πράγματος, αισθήσεως και της φυσικής δυνάμεως, ήτοι του θυμού ή της επιθυμίας. Όταν ο νους του ανθρώπου ξεχωρίσει αυτά μεταξύ τους και επαναφέρει το καθένα στον φυσικό του λόγο, δηλαδή να θεωρήσει το αισθητό καθ’ εαυτό, χωρίς την σχέση της αισθήσεως προς αυτό, και την αίσθηση χωρίς την οικειότητα του αισθητού προς αυτό και την επιθυμία ή τον θυμό χωρίς την εμπαθή διάθεση προς την αίσθηση και το αισθητό, τότε διέλυσε την σύσταση οποιουδήποτε πάθους και εξαφάνισε και αυτή την φαντασία των παθών. Έτσι, ο άνθρωπος από εμπαθής γίνεται απαθής και κατά συνέπεια απλούς (Β' 101).

Ο αββάς Δωρόθεος χαρακτηρίζει ως ψευδόμενο εκείνον που δεν είναι «απλούς άνθρωπος, αλλά διπλούς». Και επεξηγεί ότι διπλούς (και όχι απλούς) άνθρωπος είναι εκείνος που «άλλος εστίν έσωθεν, και άλλος έξωθεν, διπλούν έχει και όλον εχλευασμένον τον βίον αυτού».

Έτσι, ο άνθρωπος που ασκείται μέσα στην Εκκλησία, με τα μυστήρια και την τήρηση των εντολών του Χριστού πορεύεται στον δρόμο της απάθειας, που είναι η ζωή της απλότητας. Μάλιστα, όταν φθάσει στον φωτισμό του νοός και την θέωση, δηλαδή όταν βιώση την Χάρη του Θεού ως Φώς, τότε αποκτά την κατά Θεόν απλότητα, είτε είναι σοφός είτε είναι αγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι δυνάμεις της ψυχής πορεύονται κατά φύσιν και υπέρ φύσιν, και διαμορφώνουν, μετασκευάζουν και μεταμορφώνουν και το σώμα, που το καθιστούν απαθές. Στην κατάσταση αυτή ο άνθρωπος έχει τεκμήρια κατά Χάριν θείας απάθειας. Γι’ αυτό και οι Πατέρες διδάσκουν ότι η απάθεια δεν είναι μια φυσική αρετή, αλλά καρπός της θεωρίας του Θεού, αποτέλεσμα μεθέξεως της ακτίστου Χάριτος του Θεού.

ΠΗΓΗ:

ΑΝΑΒΑΣΕΙΣ,

ΠΕΙΡΑΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ