ΔΕΝ ‘’ΒΟΗΘΟΥΣΕ’’ Η ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ ΚΑΙ ΕΓΙΝΕ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΔΕΝ ‘’ΒΟΗΘΟΥΣΕ’’ Η ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΩΝ ΣΥΝΟΔΩΝ ΚΑΙ ΕΓΙΝΕ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΗ ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

Του Β. Χαραλάμπους, θεολόγου

=====

Κάποιοι στην προσπάθειά τους να στηρίξουν την ονομασία ‘’ετερόδοξες εκκλησίες’’ του τελικού κειμένου της Συνόδου της Κρήτης, μέχρι και τον Άγιο Βασίλειο χρησιμοποίησαν, λανθασμένα φυσικά. Αναφορές όπως "τούτο έπραττε και ο Άγιος Βασίλειος για τους Αρειανούς…», ή ότι ο Άγιος Βασίλειος ευχόταν ‘’να γίνει κατορθωτή η ενότητα ‘’των πολυμερώς αποτμηθεισών Εκκλησιών’’, εννοώντας τους αρειανόφρονες, (Επιστολή 114, PG  32, 528B)», δυστυχώς αλλοίωναν τη στάση του μεγάλου αυτού Ομολογητή Αγίου. 

Πώς μπορεί να προτάσσεται τέτοια παραποίηση της στάσης του Αγίου Βασιλείου; Προσπαθούσαν αγωνιωδώς να βρουν ερείσματα, αφού η Συνοδική ορολογία των Οικουμενικών Συνόδων, δεν ‘’βοηθούσε’’ σε τέτοιο ολίσθημα. Αλλά η αδόκιμος επιμονή οδήγησε στη λανθασμένη χρήση της στάσης του Αγίου Βασιλείου. Δεν είναι τους αρειανούς που αποκάλεσε ο Άγιος Βασίλειος ‘’Εκκλησία’’, αλλά τις τοπικές Εκκλησίες που βιαίως ετοποθετούτο αρειανοί επίσκοποι και αποτέμνοντο. Ο αυτοκράτορας Ουάλης (364-378), ήταν αρειανός και ως εκ τούτου συνέβαλε αποφασιστικά στην απομάκρυνση Ορθοδόξων Επισκόπων και στην βίαιη τοποθέτηση αρειανών. Να ενθυμίσουμε ότι επί Ουάλη εκδίωκαν οι Αρειανοί τους Ορθόδοξους από τους Ναούς και τους έπαιρναν, όπως για παράδειγμα είχε συμβεί στο Ναό της Νίκαιας, ο οποίος καταλήφθηκε από αρειανούς. 

Για τη δεινή αυτή κατάσταση στην οποία περιήλθε η Εκκλησία, πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε και αυτοκράτορας Ουάλης, ο οποίος ήταν προστάτης των αρειανών. Κατάφερε λοιπόν ο Ουάλης να χωρίσει την επισκοπή Καππαδοκίας σε δύο επισκοπές, εκείνη της Καισάρειας που Επίσκοπος έμεινε ο Άγιος Βασίλειος και εκείνη των Τυάνων, όπου τοποθετήθηκε ετσιθελικά ο αρειανός Άνθιμος. Στην επιστολή 98 ‘’προς Ευσέβιον Επίσκοπον Σαμοσάτων’’, ο Άγιος Βασίλειος την αποκαλεί «δευτέραν Καππαδοκίαν». Η αποτμηθείσα λοιπόν επισκοπή Τυάνων, μετά την αποχώρηση του Ανθίμου ενώθηκε και πάλι με την Καισάρεια. 

Στην επιστολή 34 ‘’Προς Ευσέβιον Επίσκοπον Σαμοσάτων’’, ο Άγιος Βασίλειος αναφέρεται στην καθυστέρηση της διαδοχής του θανόντος επισκόπου Σιλουανού στην Ταρσό και στην τοποθέτηση αρειανού. ‘’Οίχεται ημίν και η Ταρσός’’, γράφει ο Άγιος Βασίλειος. Η πλειοψηφία όμως των ιερέων στην επισκοπή της Ταρσού παρέμειναν Ορθόδοξοι. Αντιλαμβανόμαστε πώς οι αρειανοί ενεργούσαν στο εκκλησιαστικό περιβάλλον. 

Το ότι δεν είναι τους αρειανούς που αποκάλεσε με τη φράση εκείνη ο Άγιος Βασίλειος ‘’Εκκλησία’’, διαφαίνεται και από όλα τα έργα του. Αν προστρέξει κανείς στα συγγράμματα του Αγίου, θα δει ότι η χρήση του όρου Εκκλησία αφορά την Μία Αγία Εκκλησία και ο όρος Εκκλησίες τις τοπικές Εκκλησίες. Στις επιστολές 176, 190, 200, 202, 231, 232, 248 κ.ά, ‘’Προς Αμφιλόχιον Επίσκοπον Ικονίου’’, όπου γίνεται αναφορά σε Εκκλησία ή Εκκλησίες αυτό συμβαίνει.

Στην Επιστολή (141) του Αγίου Βασιλείου ‘’προς Ευσέβιον Επίσκοπον Σαμοσάτων’’, η οποία είχε γραφεί το 373μ.Χ. και με την ευκαιρία της κατάληψης κάποιων επισκοπών της γύρω περιοχής της Καππαδοκίας από αρειανούς, δίδεται η απάντηση σε όσους επιζητούν να μάθουν για τις πολύ διαφορετικές συνθήκες στο εκκλησιαστικό περιβάλλον τα χρόνια που έζησε ο Άγιος Βασίλειος. Ήταν η περίοδος που αρειανοί αλλά και φιλοαρειανοί, ετοποθετούντο σε επισκοπές Ορθοδόξων, όπως για παράδειγμα η περίπτωση της τοποθέτησης του φιλοαρειανού Ιωάννη στην κενωθείσα επισκοπή Ικονίου. 

Ο Άγιος Βασίλειος στις Επιστολές του προς τον Άγιο Αθανάσιο, που επιγράφονται «Αθανασίω Επισκόπω Αλεξανδρείας», αναφέρεται τόσο στην Εκκλησία, εννοώντας την Μία Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία, όσο και σε Εκκλησίες εννοώντας τις τοπικές Εκκλησίες. Στην Προς Αμφιλόχιον Ικονίου Επιστολή του (236), ομιλεί για τους αρειανούς λέγοντας, δια ‘’των μεν χριστομάχων την αναιχυντίαν’’. Άλλη η αναφορά του Αγίου στις ταλαιπωρούμενες τοπικές Eκκλησίες, που συχνά ελυμαίνοντο από αρειανούς επισκόπους και άλλη η αναφορά στους χριστομάχους αρειανούς. 

Ο Άγιος Βασίλειος στην Επιστολή του (66) προς Αθανάσιον Επίσκοπον Αλεξανδρείας λέγει τα εξής :  ‘’Ταύτα πολλάκις επ’ εμαυτού γενόμενος διενοήθην, ότι, ει  ημίν ούτως ελεεινή των Εκκλησιών η παρατροπή καταφαίνεται, ποίαν τινά εικός έχειν επί τούτοις ψυχήν τον της αρχαίας ευσταθείας και ομονοίας περί την πίστιν των Εκκλησιών του Θεού πεπειραμένον;" Ποίες Εκκλησίες εννοεί ο Άγιος Βασίλειος μιλώντας για την περιπέτειά τους; Τις  Τοπικές Εκκλησίες εννοεί.

Ο Άγιος Βασίλειος στην Επιστολή του (80) προς Αθανάσιον Επίσκοπον Αλεξανδρείας λέγει ότι ‘’Όσον των Εκκλησιών τα αρρωστήματα, επί το μείζον πρόεισι, τοσούτον πάντες επί την σην επιστρεφόμεθα τελειότητα...’’. Ποίες Εκκλησίες εννοεί ο Άγιος Βασίλειος μιλώντας για τα αρρωστήματά τους; Τις Τοπικές Εκκλησίες εννοεί.

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι είναι άλλη η έννοια ‘’των πολυμερώς αποτμηθεισών Εκκλησιών’’, καθότι επρόκειτο για τοπικές εκκλησίες που ετοποθετούντο ετσιθελικά αρειανοί επίσκοποι. Συνεπώς δεν μπορεί να θεωρείται ότι συνηγορεί ο Άγιος Βασίλειος για την ονομασία ‘’Εκκλησίες’’ για τις αιρέσεις, ότι «τούτο έπραττε και ο Άγιος Βασίλειος για τους Αρειανούς».

«Χριστόν ενοικισάμενος εν τη ψυχή σου, δια της καθαράς σου πολιτείας, την πηγήν της ζωής, Ιεροφάντα Βασίλειε, ποταμούς ανέβλυσας δογμάτων ευσεβών τη οικουμένη, εξ ων ποτιζόμενος ο πιστός της Εκκλησίας λαός, καρπόν χειλέων ομολογούντων, την χάριν προσφέρει τω δοξάσαντι την μνήμην σου, εις αιώνα αιώνος» (Ιδιόμελον της Λιτής από την Ακολουθία του Αγίου Βασιλείου). Πώς τολμήθηκε να χρησιμοποιηθεί ο μεγάλος αυτός Άγιος για τέτοιο ‘’εγχείρημα’’; 

«Τη δυνάμει των λόγων των θεϊκών καθελών τας αιρέσεις τας ζοφεράς, πάντα τα φρυάγματα, του Αρείου εβύθισας∙ τοις γαρ βροτοίς το Πνεύμα, Θεόν ανεκήρυξας, και των χειρών εκτάσει, εχθρούς εθανάτωσας, πάσαν εκδίωξας, Σαβελλίου λατρείαν, και πάντα τα φρονήματα, Νεστορίου κατήργησας, Ιεράρχα Βασίλειε, πρέσβευε Χριστώ τω Θεώ, των πταισμάτων άφεσιν δωρήσασθαι, τοις εορτάζουσι πόθω, την αγίαν μνήμην σου», ψάλλομε στην Εκκλησία μας. Πώς πραγματικά περιγράφονται οι αιρέσεις, αυτές που εκάλεσαν ‘’ετερόδοξες εκκλησίες’’ την υστάτη, αλλά και που προς χάρη των στη Δήλωση του Τορόντο, τους ανεγνώρισαν στοιχεία αληθούς εκκλησίας;  Εις δε την κατακλείδα της Δήλωσης του Τορόντο αποδέχτηκαν αυτό αναφέρει ότι «οι εκκλησίες (μέλη του Π.Σ.Ε.) αναγνωρίζουν ότι το να αποτελεί κάποιος  μέλος της εκκλησίας του Χριστού, είναι πιο περιεκτικό από το να αποτελεί  μέλος της ίδιας του της εκκλησίας». Πώς τολμήθηκε να χρησιμοποιηθεί ο μεγάλος αυτός Άγιος για τέτοιο ‘’εγχείρημα’’;