Η ΑΠΟΚΟΠΗ ΤΩΝ ΠΑΠΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΑ ΑΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΣΗΜΑΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΤΡΟΠΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ

Η ΑΠΟΚΟΠΗ ΤΩΝ ΠΑΠΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΑ ΑΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ, ΣΗΜΑΝΕ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΤΡΟΠΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΑ                          

Του θεολόγου κ. Β. Χαραλάμπους

=====

Κατά την πρώτη Κυριακή των νηστειών, «ανάμνησιν ποιούμεθα της αναστηλώσεως των αγίων και σεπτών Εικόνων». Την Κυριακή της Ορθοδοξίας, εορτάζομε την «των σεπτών Εικόνων ανόρθωσιν». «Ιερογραφίαις Εικόνων, κεκοσμημένην καθορώντες, πάλιν την σεπτήν Εκκλησίαν», ψάλλομε στην Εκκλησία μας.

Ένα ακόμα θέμα που πιστεύω έπρεπε να συζητείται στους διαλόγους με τους Παπικούς, είναι και η εκτροπή τους από την Αγιογραφία της Μίας Αγίας Εκκλησίας. «Η λειτουργική Εικών έχει θεολογικήν έννοιαν» λέγει ο Φώτης Κόντογλου. «Προς το πρωτότυπον φέρει, φησί Βασίλειος, τιμή η της εικόνος», ψάλλομε στην Ακουλουθία της Εορτής της Κυριακής της Ορθοδοξίας.

Τόσες συναντήσεις άτυπες, τυπικές και…άτοπες, Ορθοδόξων και Παπικών έγιναν, και έχουν αρκεστεί δυστυχώς στα ελάσσονα. Αντί να συζητούν περί οικολογικών ανέμων και υδάτων, ας συζητούν την ουσία των διαφορών και των αιτίων που είναι αποκομμένοι οι Παπικοί από την Εκκλησία. Γιατί όχι μαζί με τις δογματικές και άλλες διαφορές, να συζητούν και  τις “εικαστικές” εκτροπές των Παπικών; Οι εκτροπές της θρησκευτικής τέχνης των Παπικών, γίνονται αντιληπτές και από Παπικούς ακόμα.  

«Δεν έχει καμμίαν ομοιότητα με τας ζωγραφίας όπου παριστάνουν με υλικόν τρόπον κάποια πρόσωπα, ακόμα και Αγίους, όπως γίνεται εις την θρησκευτικήν τέχνην ντης Δύσεως. Εις την λειτουργικήν εικόνα τα άγια πρόσωπα εικονίζονται εν αφθαρσία», αναφέρει σχετικά ο Φώτης Κόντογλου.

Την Παπική εκτροπή, από την Ορθόδοξη Αγιογραφία, είχε αναγνωρίσει και ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β΄.  Για τούτο σε εγκύκλιο του, εξ αφορμής των δώδεκα αιώνων από τη σύγκληση της 7ης Οικουμενικής Συνόδου, είχε μιλήσει για το «ενδιαφέρον για τη θεολογία και την πνευματικότητα των εικόνων της Ανατολής».

Οι Παπικοί μετά την αποκοπή τους από τη Μία Αγία Εκκλησία, στράφηκαν στην εξωτερική διακόσμηση των ναών τους με αγάλματα. Ακολούθως, μετά την εκτροπή τους αυτή, προχώρησαν και στην εσωτερική διακόσμηση των ναών τους με αγάλματα. Ιδιαιτέρως κατά την περίοδο του Μεσαίωνα και μετά, η εικαστική αυτή εκτροπή από την Ορθόδοξη εικονολογία, είχε εξαπλωθεί σε όλη τη βατικάνειο επικράτεια. Ο καθηγητής κ. Δημήτριος Τσελεγγίδης, μίλησε για «παρεκτροπή της Δυτικής Θεολογίας». Η «παχυλότητα» στην παρουσίαση των μορφών «δήλον» εστί της εκκοσμίκευσης που ταλαιπωρεί τους Παπικούς.

Η αποκοπή των Παπικών από τη Μία Αγία Εκκλησία, σήμανε και την ενασχόλησή τους απλά με την εικαστική αισθητική που απλά η θεματολογία της αφορά “θρησκευτικά” γεγονότα.  Οι λεγόμενοι “δυτικοί” ζωγράφοι, προσπάθησαν να προσδώσουν το καλλιτεχνικόν κάλλος στη ζωγραφική τους. Βλέποντας μια “δυτική” νωπογραφία, απλά θαυμάζεις το μεγαλείο της άριστης καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά δεν σου προκαλεί κατάνυξη όπως η Ορθόδοξη Εικόνα. 

Η παχυλότητα των σωμάτων και η νατουραλιστική απεικόνιση προκαλεί θαυμασμό. Και μόνο το γεγονός ότι ουδείς των μεγάλων “δυτικών” ζωγράφων δεν καλείται αγιογράφος, καταδεικνύει τον καρπό της καλλιτεχνικής προσπάθειας. Σε ένα Ορθόδοξο όμως Ναό «ιεροπρεπώς αγαλλόμεθα», «θεώμενοι ιεροτύποις μορφώσεσι των εικόνων». 

Για την Ορθόδοξη Αγιογραφία λέγει ο Φώτης Κόντογλου: «Αι άγιαι αυταί τέχναι δεν θέλουν να στολίσουν μόνον τον ναόν με ζωγραφικήν διά να είναι ευχάριστος και τερπνός εις τους εκκλησιαζομένους…αλλά να τους ανεβάσουν εις τον μυστικόν κόσμον της πίστεως με την πνευματικήν κλίμακα…».

Ο Γέροντας Βασίλειος (Γοντικάκης) αναφέρει σχετικά: «Αν η εικόνα μας έκλεινε στην ίδια την εικόνα, το σχήμα, το χρώμα την αισθητική, την ιστορία, τον κτιστό κόσμο, θα ήταν είδωλο και δεν θα άξιζε να χυθεί τόσο αίμα για την αναστήλωσή της. Δεν συμβαίνει όμως αυτό. Η λειτουργική εικόνα είναι συνέπεια και καρπός της σαρκώσεως του Θεού Λόγου και μαρτυρία, οδηγός της θεώσεως του ανθρώπου».

Αν παρατηρήσει κανείς τις  νωπογραφίες του Τζιότο στην Πάδοβα, αντιλαμβάνεται την εκτροπή από την Ορθόδοξη Θεολογία της Εικόνας. Η νατουραλιστική αρχιτεκτονική απεικόνιση του χώρου, η νατουραλιστική  απεικόνιση των κινήσεων, καθώς και των εκφράσεων των μορφών, κάνουν τελικά τον θεατή να ομιλήσει για θρησκευτική τέχνη και όχι για Αγιογραφία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το άγαλμα του Απόλλωνα, το γνωστό (L’ Apollo del Bel Vedere), που ο Μιχαήλ Άγγελος  αντέγραψε, για να απεικονίσει τον Χριστό Κριτή στην Cappella Sistina.

Ένα σοβαρό πρόβλημα της νατουραλιστικής απεικόνισης, είναι και η ζωγραφική παρουσίαση των γυμνών μερών του ανθρωπίνου σώματος.  Αυτό και οι ίδιοι οι Παπικοί το αντιλήφθηκαν, γι’ αυτό η Παπική Σύνοδος του Τριδέντου που πραγματοποιήθηκε το έτος 1564, είχε αποφασίσει την κάλυψη των μερών στη νωπογραφία Δευτέρας Παρουσίας, που βρίσκεται στην Cappella Sistina και που είχε ανατεθεί στον Μιχαήλ Άγγελο, από τον Πάπα Κλήμη Ζ΄. Η κάλυψη των μερών της Δευτέρας Παρουσίας είχε ανατεθεί στον μαθητή του Μιχαήλ Άγγελου, Ντανιέλε ντα Βολτέρα. Ο Άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης λέγει: «Παντός εικονιζομένου, ουχ η φύσις, αλλ’ η υπόστασις εικονίζεται», καταδεικνύοντας τοιουτοτρόπως  το πνευματικό κάλλος της Ορθόδοξης Εικόνας. Η μόνη “επιτρεπτή” γυμνότητα για την Εκκλησία μας, είναι η γυμνότητα από  «κατηφείας και σκότους αιρέσεως».

Επιλογικά ας αναφέρομε αυτό που γράφει ο Φώτης Κόντογλου εις το βιβλίο του «Έκφρασις»: «Η πάντιμος τέχνη της Εικονογραφίας της Ανατολικής Ορθοδόξου Εκκλησίας, είναι μία ιερά τέχνη και λειτουργική, όπως είναι όλαι αι εκκλησιαστικαί τέχναι, όπου έχουν σκοπόν πνευματικόν».

*Οι εντός εισαγωγικών φράσεις, είναι παρμένες από την Ακουλουθία της Εορτής της Κυριακής της Ορθοδοξίας.