ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΟΝ ΠΡΟΟΙΜΙΑΚΟ (103ο ΨΑΛΜΟ)
Του θεολόγου κ. Ανδρέα Κυριακού
=====
Ανάμεσα στους Ψαλμούς της Παλαιάς Διαθήκης που βρίσκονται σε συχνή λειτουργική χρήση συγκαταλέγεται αναμφιβόλως και ο 103ος Ψαλμός, που είναι γνωστός ως Προοιμιακός διότι αποτελεί το προοίμιο, δηλαδή την εισαγωγή της ακολουθίας του Εσπερινού.
Ο Ψαλμός αυτός είναι ένα από τα εκλεκτότερα ποιήματα της Παλαιάς Διαθήκης και έχει ένα πλήθος από υψηλά νοήματα. Για το λόγο αυτό η Εκκλησία θέσπισε να αναγινώσκεται στην ακολουθία του Εσπερινού. Όποτε έχουμε θεία Λειτουργία, προηγείται της Λειτουργίας ο Εσπερινός και ο Προοιμιακός είναι αναπόσπαστό του τμήμα, με εξαίρεση τη Διακαινήσιμο εβδομάδα, όπότε, αντί του Ψαλμού αυτού, ψάλλεται το «Χριστός ανέστη».
Στις Αγρυπνίες μεγάλο τμήμα του Ψαλμού αυτού και συγκεκριμένα από το στίχο 28 μέχρι το τέλος αντί να αναγινώσκεται ψάλλεται αργά από τους ψάλτες. Πρόκειται για τα λεγόμενα «Ανοιξαντάρια» διότι ο πρώτος των στίχος ξεκινά με τη φράση: «ανοίξαντος σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος».
Στο κείμενο των Ο΄(Εβδομήκοντα) ο Ψαλμός αυτός αποδίδεται στο βασιλιά Δαυίδ. Έχει χαρακτηριστεί σαν ποιητική απόδοση της αφηγήσεως του προφήτη Μωυσή για τη δημιουργία του κόσμου. Ο ποιητής του Ψαλμού παρουσιάζεται να αγαπά, να θαυμάζει και να μελετά τα έργα της φύσεως. Παρά ταύτα δεν μετατρέπεται σε φυσιολάτρη διότι, πάνω απ’ όλα τα δημιουργήματα, αγαπά τον δημιουργό τους και πίσω από τα έργα αυτά βλέπει την παντοδυναμία του Κτίστη («ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας»). Ο Θεός δεν είναι μόνον ο σοφός δημιουργός αλλά είναι και ο κυβερνήτης του κόσμου και ταυτόχρονα ο προνοητής του. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε το Ψαλμό αυτό σε πέντε μέρη: Το α΄μέρος, στ. 1-4, όπου μιλά για την πρώτη και δεύτερη μέρα της δημιουργίας. Το β΄ μέρος στ. 5-18 εξυμνεί το έργο της τρίτης δημιουργικής μέρας με εκτενέστερο τρόπο, διότι μιλά για τη σημασία του νερού, αφού περιγράφει τις πηγές και τους ποταμούς στους οποίους τα ζώα και τα πουλιά σβύνουν τη δίψα τους. Επίσης με το νερό ποτίζεται η γη και καρποφορεί για να τραφούν οι άνθρωποι και να μεγαλώσουν τα δέντρα. Στο γ΄μέρος, στ. 19-23 γίνεται λόγος για τον ήλιο και το φεγγάρι, που είναι δεδομένα της τέταρτης δημιουργικής μέρας.
Στο δ΄μέρος στ. 24-30 κάνει λόγο για τη θάλασσα για να αναφέρει κάτι για τη πέμπτη και έκτη δημιουργική μέρα. Τέλος στο στ΄ και τελευταίο μέρος στ. 31-35, ο ποιητής αναπέμπει δοξολογία προς τον Θεό, τον δημιουργό και προνοητή των απάντων.
Στη λειτουργική χρήση του Ψαλμού αυτού επαναλαμβάνονται στο τέλος οι στίχοι 19: «ο ήλιος έγνω την δύσιν αυτού», 20 «έθου σκότος και εγένετο νύξ», 24 «ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κυριε,πάντα εν σοφία εποίησας» και έχει σαν κατακλείδα τη δοξολογική φράση: «Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίων Πνεύματι και νυν και αει και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν».
Ο Ψαλμός αυτός είναι ένα από τα εκλεκτότερα ποιήματα της Παλαιάς Διαθήκης και έχει ένα πλήθος από υψηλά νοήματα. Για το λόγο αυτό η Εκκλησία θέσπισε να αναγινώσκεται στην ακολουθία του Εσπερινού. Όποτε έχουμε θεία Λειτουργία, προηγείται της Λειτουργίας ο Εσπερινός και ο Προοιμιακός είναι αναπόσπαστό του τμήμα, με εξαίρεση τη Διακαινήσιμο εβδομάδα, όπότε, αντί του Ψαλμού αυτού, ψάλλεται το «Χριστός ανέστη».Στις Αγρυπνίες μεγάλο τμήμα του Ψαλμού αυτού και συγκεκριμένα από το στίχο 28 μέχρι το τέλος αντί να αναγινώσκεται ψάλλεται αργά από τους ψάλτες. Πρόκειται για τα λεγόμενα «Ανοιξαντάρια» διότι ο πρώτος των στίχος ξεκινά με τη φράση: «ανοίξαντος σου την χείρα τα σύμπαντα πλησθήσονται χρηστότητος». Στο κείμενο των Ο΄(Εβδομήκοντα) ο Ψαλμός αυτός αποδίδεται στο βασιλιά Δαυίδ. Έχει χαρακτηριστεί σαν ποιητική απόδοση της αφηγήσεως του προφήτη Μωυσή για τη δημιουργία του κόσμου. Ο ποιητής του Ψαλμού παρουσιάζεται να αγαπά, να θαυμάζει και να μελετά τα έργα της φύσεως. Παρά ταύτα δεν μετατρέπεται σε φυσιολάτρη διότι, πάνω απ’ όλα τα δημιουργήματα, αγαπά τον δημιουργό τους και πίσω από τα έργα αυτά βλέπει την παντοδυναμία του Κτίστη («ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας»). Ο Θεός δεν είναι μόνον ο σοφός δημιουργός αλλά είναι και ο κυβερνήτης του κόσμου και ταυτόχρονα ο προνοητής του. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε το Ψαλμό αυτό σε πέντε μέρη: Το α΄μέρος, στ. 1-4, όπου μιλά για την πρώτη και δεύτερη μέρα της δημιουργίας. Το β΄ μέρος στ. 5-18 εξυμνεί το έργο της τρίτης δημιουργικής μέρας με εκτενέστερο τρόπο, διότι μιλά για τη σημασία του νερού, αφού περιγράφει τις πηγές και τους ποταμούς στους οποίους τα ζώα και τα πουλιά σβύνουν τη δίψα τους. Επίσης με το νερό ποτίζεται η γη και καρποφορεί για να τραφούν οι άνθρωποι και να μεγαλώσουν τα δέντρα. Στο γ΄μέρος, στ. 19-23 γίνεται λόγος για τον ήλιο και το φεγγάρι, που είναι δεδομένα της τέταρτης δημιουργικής μέρας. Στο δ΄μέρος στ. 24-30 κάνει λόγο για τη θάλασσα για να αναφέρει κάτι για τη πέμπτη και έκτη δημιουργική μέρα. Τέλος στο στ΄ και τελευταίο μέρος στ. 31-35, ο ποιητής αναπέμπει δοξολογία προς τον Θεό, τον δημιουργό και προνοητή των απάντων. Στη λειτουργική χρήση του Ψαλμού αυτού επαναλαμβάνονται στο τέλος οι στίχοι 19: «ο ήλιος έγνω την δύσιν αυτού», 20 «έθου σκότος και εγένετο νύξ», 24 «ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κυριε,πάντα εν σοφία εποίησας» και έχει σαν κατακλείδα τη δοξολογική φράση: «Δόξα Πατρί και Υιώ και Αγίων Πνεύματι και νυν και αει και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν».
No comments:
Post a Comment