ΕΥΣΤΟΧΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ “ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ” ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

ΕΥΣΤΟΧΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ “ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ” ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

Του Παναγιώτη Τελεβάντου

===============

Σε σχόλιό του που επιγράφει “Απουσία οντολογίας” ανώνυμος σχολιαστής, που υπογράφει με το ψευδώνυμο “Διογένης”, γράφει τις εξής αξιόλογες σκέψεις για το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη:

“Στην εκκλησία

Την εκκλησίαν αγαπώ, τα εξαπτέρυγά της, 

τα ασήμια των σκευών, τα κηροπήγια της, 

τα φώτα, τις εικόνες της, τον άμβωνά της. 

Εκεί σαν μπω, μες σε εκκλησία των Γραικών, 

με των θυμιαμάτων της τις ευωδίες, 

με τις λειτουργικές φωνές και συμφωνίες, 

τις μεγαλοπρεπείς των ιερέων παρουσίες 

και κάθε των κινήσεως τον σοβαρό ρυθμό, 

λαμπρότατοι μεσ' των αμφίων τον στολισμό, 

ο νους μου πηγαίνει σε τιμές μεγάλες της φυλής μας, 

στον ένδοξό μας Βυζαντινισμό.” 

“Έχω την ταπεινή γνώμη πως απο το συγκεκριμένο ποίημα του Καβάφη, χωρίς να διεκδικώ πρωτογενείς ερμηνευτικές προσεγγίσεις, απουσιάζει αυτό που στη θεολογική γλώσσα ορίζουμε ως οντολογία.

Και το καταθέτω αυτό, χωρίς να θέλω να αδικήσω τον αλεξανδρινό ποιητή,επειδή πιστεύω πως όταν αποφασίζεις να καταγράψεις την εμπειρία σου, ακόμη και με ποιητικό τρόπο, για την ίδια την Εκκλησία, τον κατεξοχήν χώρο της φανέρωσης του Θεού, καλό είναι να αφήνεις και κάποια υποψία στους αναγνώστες σου για τα ουσιώδη που συντελούνται μέσα σ' αυτόν το χώρο, έστω κι αν εσύ ο ίδιος που επιχειρείς αυτό το τόλμημα είσαι λίγο ή πολύ, άγευστος από αυτήν την εκκλησιαστική εμπειρία.

Απλώς καταγράφεις, με τρόπο ποιητικό αυτό που κουβαλάει η παράδοση(δηλαδή τις φανερώσεις του Θείου, με τον τρόπο που Αυτός αποκαλύπτεται στο χωροχρόνο της Εκκλησίας) και αφήνεις τους υποψιασμένους ή και ανυποψίαστους ακόμη αναγνώστες σου, να αφουγκραστούν, με το δικό τους προσωπικό τρόπο, τις μαγικές λέξεις της ποίησης και να αποσπάσουν απ' αυτές το νόημα που τους αναπαύει, αφού πρώτα,όμως, έχει προηγηθεί - καταγραφεί η ιστορική πιστοποίηση της αγιοπνευματικής αυτής εμπειρίας.

Το ποίημα,όμως, παραμένει πιστό σε μια επιδερμική ιχνογράφηση των εκκλησιαστικών πραγμάτων, όπως είναι αυτή του αισθητικού διάκοσμου της Εκκλησίας, καθώς επίσης και της μεγαλοπρέπειας των λειτουργών τους, περιορίζοντας μ' αυτόν τον τρόπο την Εκκλησία σε πολύ στενά - για να μην πω ασφυκτικά - φολκλορικά και αισθητικά πλαίσια, πράγμα που στις μέρες μας, μάλλον φαντάζει σα γραφικό, με προβληματικές εκκλησιολογικές προεκτάσεις.

Καλά, θα πούνε μερικοί, φίλε ηρέμησε, με ποίηση έχουμε να κάνουμε και όχι με θεολογική διατριβή!

Συμφωνώ και προλαβαίνω τους αντιρρησίες. Θέλω να πιστεύω,όμως, πως για τόσο σοβαρά θέματα, όπως αυτό της Εκκλησίας, πρέπει να είμαστε λιγάκι πιο προσεκτικοί και περισσότερο υποψιασμένοι για τα συντελούμενα εντός Της.

Δεν ξέρω πάλι, μπορεί οι παραπάνω σκέψεις μου να είναι υπερβολικές και άστοχες και να αδικούν το μεγάλο αλεξανδρινό ποιητή! 

Προσωπικοί προβληματισμοί είναι και τίποτα παραπάνω!

Ο Θεός να αναπαύσει την ψυχή του μεγάλου μας ποιητή!”

Οι παρατηρήσεις του “Διογένη” είναι πολύ εύστοχες.

Ουδείς διαμφισβητεί την ποιητική αξία του Καβάφη.

Ουδείς φρονεί ότι ο Αλεξανδρινός ποιητής είχε αντιεκκλησιαστική ιδεολογία.

Αλλά δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος που θεωρεί τον Καβάφη ως ορθόδοξο λογοτέχνη με την έννοια που είναι ο Κόντογλου, ο Παπαδιαμάντης, ο Μωραιτίδης, ο Τυπάλδος, ο Μπαστιάς, ο Βερίτης κτλ..

Ο Καβάφης είναι όντως μεγάλος ποιητής. Απολαμβάνει παγκόσμιας αναγνώρισης όσο κανένας άλλος Νεοέλληνας λογοτέχνης.

Δεκάδες - αν όχι εκατοντάδες - στίχοι του μπήκαν στο λεξιλόγιο της καθημερινής μας ζωής ως αποφθέγματα όπως λ.χ. “Ποτέ από το χρέος μη κινούντες”, “Περιμένοντας τους βαρβάρους”, “Τι κούφια λόγια ήσαν αυτές οι βασιλείες”, κοκ..

Πολλές φορές βλέπω στον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο ανθρώπους κάθε ηλικίας και εθνικής καταγωγής να διαβάζουν τα ποιήματα του Καβάφη (σε Αγγλική μετάφραση εννοείται).

Είναι ο μόνος Νεοέλληνας ποιητής που είναι παγκοίνως γνωστός στα Τμήματα Συγκριτικής φιλολογίας σε όλα τα πανεπιστήμια του κόσμου.

Ούτε ο Σεφέρης, ούτε ο Ελύτης - παρόλον ότι τιμήθηκαν με βραβείο νόμπελ -, πλησιάζουν έστω και εξ αποστάσεως την παγκόσμια καθιέρωση του Καβάφη.

Οι πλείστοι - αναφέρομαι σε Καθηγητές του πανεπιστημίου της Συγκριτικής φιλολογίας - αγνοούν ακόμη και τα ονόματα των πιο διάσημων Νεοελλήνων ποιητών. Τον Καβάφη όμως τον γνωρίζουν όλοι. Και όχι μόνον τον γνωρίζουν αλλά τον διαβάζουν συστηματικά και τον θεωρούν ως ένα απο τους μεγαλύτερους ποιητές της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

Δεν υπάρχει βιβλιοπωλείο της Νέας Υόρκης - και όχι μόνον - που δεν έχει τα ποιήματα του Καβάφη, ενώ των άλλων Νεοελλήνων λογοτεχνών είναι δυσέρευτα ή πρέπει να τα παραγγείλεις για να τα αποκτήσεις.

Ουδείς επομένως διαμφισβητεί την ποιητική αξία του Καβάφη, αλλά οι θρησκευτικές του εμπειρίες είναι αυτές που εύστοχα αναλύει ο “Διογένης” με αφορμή την αναφορά στο συγκεκριμένο ποίημα: 

“Το ποίημα,όμως, παραμένει πιστό σε μια επιδερμική ιχνογράφηση των εκκλησιαστικών πραγμάτων, όπως είναι αυτή του αισθητικού διάκοσμου της Εκκλησίας, καθώς επίσης και της μεγαλοπρέπειας των λειτουργών τους, περιορίζοντας μ' αυτόν τον τρόπο την Εκκλησία σε πολύ στενά - για να μην πω ασφυκτικά - φολκλορικά και αισθητικά πλαίσια.”