ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ - Α. ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ, ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΑΡΤΥΡΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ

_________

Ανδρέα Παπαβασιλείου, Ευαγγελική Μαρτυρία, εννοιολογική και θεολογική προσέγγιση της αληθινής μαρτυρίας. «Ὁ ἑωρακώς μεμαρτύρηκε και ἀληθινή αὐτοῦ ἐστίν ἡ μαρτυρία, κἀκεῖνος οἶδεν ὃτι ἀληθῆ λέγει, ἳνα καὶ ὑμεῖς πιστεύσητε»  (Ιω.19,35), Λευκωσία, 2013

Του κ. Στέλιου Παπαντωνίου

===============

Το νέο βιβλίο του Ανδρέα Παπαβασιλείου, διδάκτορα Θεολογίας και πρώην επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης Κύπρου, έρχεται αμέσως μετά το άλλο μεγάλο του κατόρθωμα, να μας δώσει την ανάλυση της έννοιας της Φιλίας εις βάθος και πλάτος. Στο παρόν αναλύει την έννοια της μαρτυρίας. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στην Αυτού Θειοτάτη Παναγιότητα τον Οικουμενικό Πατριάρχη κύριο κύριο Βαρθολομαίο για την εικοστή επέτειο της ανάρρησής του στον Οικουμενικό Θρόνο και για τη λαμπρή ευαγγελική του  μαρτυρία στο σύγχρονο κόσμο. Ο  Οικουμενικός Πατριάρχης σε χαιρετισμό του αναφέρεται στο θέμα του βιβλίου και συγχαίρει τον φιλόπονο συγγραφέα. Στον πρόλογό του ο μελετητής μας πληροφορεί πως αφορμή της συγγραφής του βιβλίου είναι οι εκδηλώσεις με τη συμπλήρωση δυο χιλιάδων χρόνων του χριστιανισμού και συμπόσιο στο οποίο  μετέσχε αναπτύσσοντας το  θέμα «Το ειδολογικό περιεχόμενο της μαρτυρίας». 

Στο πρώτο κεφάλαιο «Εννοιολογική προσέγγιση της μαρτυρίας», δίνεται ένας ορισμός της έννοιας, εξετάζονται τα είδη και η αξιοπιστία της, στο δεύτερο «Γενική θεώρηση της μαρτυρίας» προτάσσεται μια σύντομη αναφορά στη Σκηνή του μαρτυρίου και σχολιάζεται η σχέση ανάμεσα στις έννοιες της μαρτυρίας και των μαρτυρίων με έμφαση στον ηθικό χαρακτήρα της μαρτυρίας και τα επακόλουθά της στη ζωή του χριστιανού. Στο τρίτο κεφάλαιο, «Θεολογική προσέγγιση της αληθινής μαρτυρίας» γίνεται αναφορά στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη, στη σχέση της μαρτυρίας με τον Τριαδικό Θεό και ιδιαίτερα τον Ιησού Χριστό, τον πιο αξιόπιστο μάρτυρα.

Στον επίλογο επαναδιατυπώνονται μερικές γενικές σκέψεις για τον Χριστό ως τη βάση και πηγή της ευαγγελικής μαρτυρίας.

Αναλυτικότερα, στο πρώτο κεφάλαιο αναλύεται στο πρώτο τμήμα η έννοια της μαρτυρίας βασικά ως ομολογίας που δίνεται δημόσια από τους πιστούς μιας θρησκείας. Είναι η επιβεβαίωση της πίστης στο Χριστό, ο οποίος ήλθε στον κόσμο για να μαρτυρήσει την αλήθεια. Η μαρτυρία συνδέεται με την έννοια του μάρτυρα, που ομολογεί ενώπιον των ανθρώπων την πίστη του,  όμως και ο Χριστός θα τον ομολογήσει ενώπιον του Πατέρα Του κατά την τελική κρίση. Έτσι η εν τη ζωή ομολογία του πιστού έχει εσχατολογικό χαρακτήρα. Μαρτυρίες και παραθέματα  παλαιών και νέων σχολιαστών της Βίβλου συμπληρώνουν το κεφάλαιο. Σύγχρονοι επίσης μελετητές και σχολιαστές των ιερών κειμένων συμβάλλουν στην αποκάλυψη του βάθους της έννοιας. Στο τέλος εξάγονται τα συμπεράσματα και δίνεται ο ορισμός της έννοιας: «Μαρτυρία καλείται κάθε πληροφορία, ομολογία, κατάθεση ή βεβαίωση πραγματικών γεγονότων, των οποίων είναι κανείς αυτόπτης ή αυτήκοος ή γνωρίζει αυτά εκ θείας αποκαλύψεως».

 Στο δεύτερο τμήμα αναλύεται το πλάτος της έννοιας, τα είδη της μαρτυρίας, προφορική,  γραπτή, καθεμιά με την αξία και το δικό της πλάτος, και ανάλογα με τη σχέση της προς την αλήθεια αληθής ή ψευδής. Με τα παραθέματα από τη Βίβλο, αγίους συγγραφείς και νεότερους θεολόγους, που διείσδυσαν στην έννοια, φωτίζεται η μαρτυρία  πολύπλευρα.

Έμφαση δίνεται στην ψευδομαρτυρία και τις συνέπειές της. Άλλα είδη της μαρτυρίας, εσωτερική-πνευματική μαρτυρία και εξωτερική, προφορική ή γραπτή, ευθεία και συγκεκαλυμμένη. ‘Όπως αναφέρει ο συγγραφέας,  σημαντικό είναι να αναλυθεί το ειδολογικό περιεχόμενο της μαρτυρίας, για να εξαχθούν τα αναγκαία πρακτικά συμπεράσματα που θα βοηθήσουν στην επαναξιολόγηση των τρόπων, των μεθόδων και του περιεχομένου της μαρτυρίας της Εκκλησίας σήμερα.

Στο τρίτο τμήμα εκτίθενται τα της Αξιοπιστίας της μαρτυρίας, οι προϋποθέσεις για να χαρακτηρισθεί αξιόπιστη η μαρτυρία, η οποία στα της Εκκλησίας είναι η θεόσδοτη. Αλλά και των πρώτων αποστόλων η μαρτυρία είναι σημαντική. Ο Χριστός δεν μαρτυρεί μόνος για τον εαυτό του, αφού ο ίδιος ο Πατήρ μαρτύρησε γι’ Αυτόν. Η αξιοπιστία της μαρτυρίας ενισχύεται με την πράξη και με μια δεύτερη σύμφωνη μαρτυρία, με την απαραίτητη ψυχολογική προετοιμασία των ακουόντων.  

 Στο Κεφάλαιο Δεύτερο, Γενική Θεώρηση της Μαρτυρίας, αναφορά γίνεται, στο πρώτο τμήμα, στη Σκηνή του Μαρτυρίου, τον αρχικό ιδιότυπο ναό των Ισραηλιτών που κατασκευάστηκε από τον Μωϋσή μετά την παράδοση των δύο λίθινων πλακών με το Δεκάλογο. Η Σκηνή του Μαρτυρίου θεολογικά δίνει τη μαρτυρία της για τη σημασία θεμελιωδών εννοιών του Χριστιανισμού. Συγγενές με τη σκηνή είναι το σκήνος και το σκήνωμα ως ανθρώπινο σώμα, ναός του Θεού. Ως συμπεραίνει ο συγγραφέας, η σκηνή του μαρτυρίου δεν ήταν ένα απλό ιερό, αλλά εξακολουθεί να έχει και για μας τους χριστιανούς μια πολυσήμαντη έννοια, επιβεβαιώνοντας τη στενότατη σχέση μεταξύ της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης.  

Στο δεύτερο τμήμα του δευτέρου κεφαλαίου, Μαρτυρία και μαρτύρια στη γλώσσα και στη ζωή της Εκκλησίας, εξηγείται η λέξη μαρτύριο με το πάθος και τον επώδυνο θάνατο. Μαρτυρία είναι η δημόσια κατάθεση για όσα γνωρίζει κάποιος ως αυτόπτης ή αυτήκοος,  έννοια με νομικό περιεχόμενο. Με θρησκευτικό περιεχόμενο σημαίνει τη διδασκαλία. Η μαρτυρία σημαίνει και την επιβεβαίωση της αλήθειας, την απόδειξη, σημασίες που απαντώνται σε διάφορους συγγραφείς της χριστιανικής γραμματείας από τους οποίους αντλεί ο συγγραφέας τα παραδείγματα και παραθέματα, και εμβαθύνοντας αλλά περισσότερο πλαταίνοντας το θέμα με τη διαφορετική σημασία των υπό μελέτη εννοιών. Ταυτόχρονα  οι αναγνώστες με την επαφή μας με τα κείμενα και τις σκέψεις των αγίων συγγραφέων μετέχουμε της ιερότητας και των ηθικών προτροπών των. Μεγάλο μέρος του τμήματος αφιερώνεται στην έξωθεν καλή μαρτυρία, στη συμμαρτυρία και στο ρόλο της στη ζωή της Εκκλησίας.

Στο τρίτο τμήμα του δευτέρου κεφαλαίου, Ο ηθικός χαρακτήρας της μαρτυρίας, διερευνάται η σχέση της μαρτυρίας με την αλήθεια, δηλαδή με τον Ιησού Χριστό. Πλην της θεωρητικής ανάλυσης της έννοιας στο τμήμα ενυπάρχει και η ηθική πτυχή, του δέοντος και της πράξης. «Ο χριστιανός έχει υποχρέωση να διακονεί τη μαρτυρία, δίδοντας λόγο σε κάθε ένα που ζητά αποδεικτικά στοιχεία, χωρίς όμως εξάψεις  ή φανατισμό… Την αληθινή μαρτυρία  θα πρέπει να διαποτίζουν η πραότητα και ο φόβος Θεού… Επομένως, αυτός που “φιλοδοξεί” να είναι η να γίνει ένα λυχνάρι, για να φωτίζει τον κόσμο, θα πρέπει τη μαρτυρία του να επιβεβαιώνει με την καθημερινή, έμπρακτη ηθική του διαγωγή.» Έτσι, η  επιστημονική θεολογική ανάλυση μιας έννοιας από τον σοβαρό θεολόγο δεν είναι μόνο θεωρία αλλά και ευκαιρία ηθικού προβληματισμού των αναγνωστών και αναφοράς στη σύγχρονη πραγματικότητα.

Στο τέταρτο τμήμα του δευτέρου κεφαλαίου με τίτλο Επακόλουθα της μαρτυρίας, εξετάζονται αυτά σε σχέση με τον καταθέτη και τους αποδέχτες, από θρησκευτική, ηθική, νομική και κοινωνική άποψη. Σημασία έχει εδώ η συμφωνία λόγων και πράξεων. Παρατίθενται παραδείγματα από τη Βίβλο, προσώπων που, πλην του αγώνα τους για τελείωση, δέχτηκαν την αλλαγή προς το καλό από στιγμιαίες ελλάμψεις. Αυτά δεν αναφέρονται μόνο, αλλά και αναλύονται, επεξηγούνται, αναπτύσσονται, με απώτερο σκοπό η γραπτή μαρτυρία του μελετητή να είναι και ηθική παρότρυνση για χριστιανική βιοτή. 

Το τρίτο κεφάλαιο, Θεολογική προσέγγιση της αληθινής μαρτυρίας, τμήμα πρώτο, Μαρτυρία και μαρτύρια στην Παλαιά Διαθήκη, παρατηρείται ότι η έννοια του μαρτυρίου, ως εμφανίζεται στην Παλαιά Διαθήκη δεν σχετίζεται με διωγμούς και βασανιστήρια. Η μαρτυρία είναι λέξη νομική, ενώ άλλες σημασίες της διερευνώνται διεξοδικά. Περισσότερες σημασίες έχει η λέξη μαρτύριο συναπτόμενη με τη σκηνή του μαρτυρίου. 

Στο δεύτερο τμήμα, Μαρτυρία και μαρτύρια στην Καινή Διαθήκη, η κύρια σημασία του ρήματος μαρτυρώ είναι δίδω μαρτυρία, ομολογώ, με θρησκευτική σημασία, δίδω μαρτυρία της πίστης μου. Ο συγγραφέας, με πολλή σύνεση και γνώση, ελίσσεται ανάμεσα στα ιερά κείμενα, παλαιά και νέα, οδηγώντας τον αναγνώστη στις ατραπούς της γνώσης και στη διαπλάτυνση των οριζόντων του και της θέας του θρησκευτικού μας πλούτου. Μελετώντας κανείς το βιβλίο, έρχεται σε επαφή με αποσπάσματα πολλών κειμένων αλλά και με το πνεύμα των συγγραφέων των, ενώ ταυτόχρονα κυκλοφορεί μέσα στη χριστιανική γραμματεία, φωτιζόμενος όχι μόνο θεωρητικά αλλά και ηθικά, λόγω του θέματος και των διδαγμάτων. 

Στο τρίτο τμήμα, Περιεχόμενο της μαρτυρίας, προκειμένου περί της ευαγγελικής, το περιεχόμενό της είναι η θεία αποκάλυψη, από τον ίδιο τον Χριστό και τους μαθητές του. Τα βασικότερα στοιχεία του περιεχομένου της είναι η ενανθρώπηση και η ανάσταση του Χριστού. 

Στο τέταρτο τμήμα, Τριαδικός Θεός και μαρτυρία, γίνεται λόγος για τη μαρτυρία του Θεού - Πατέρα, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. Οι προφήτες είναι οι αληθινοί μάρτυρές του και οι Ισραηλίτες ο περιούσιος λαός που καλείται να μαρτυρήσει για τον αληθινό Θεό. Το Θεό επικαλούνται ως μάρτυρα οι άνθρωποι σε πολλές περιπτώσεις στην Παλαιά Διαθήκη και στην Καινή όπως και οι Πατέρες της Εκκλησίας. Ειδική αναφορά γίνεται στο Άγιον Πνεύμα, ως την εγκυροτέρα μαρτυρία για τον Ιησού Χριστό.

Στο πέμπτο τμήμα του τελευταίου κεφαλαίου, Ο Ιησούς Χριστός, ο πιο αξιόπιστος μάρτυρας, βρίσκουμε στο πρόσωπο του Χριστού, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, τη μαρτυρία ως κατάθεση - διδασκαλία, ως μαρτυρία ενώπιον άλλων και ως επώδυνο θάνατο. Το κεφάλαιο τελειώνει με τη βεβαιότητα πως «ο Χριστός εξακολουθεί να δίδει τη μαρτυρία του στον κόσμο, με τη δυνατότητα να εξαγνίζει και να εξαγιάζει όσους αποδέχονται τη διδασκαλία του και με πίστη βιώνουν τις αρχές για τις οποίες ενανθρώπησε».  Έτσι η όλη μελέτη του θέματος συνδέει την εις βάθος και πλάτος ανάλυση της έννοιας της μαρτυρίας με τη σημερινή εποχή και την επίδραση του Χριστού στη ζωή των πιστών, επιβεβαιώνοντας πως η διδασκαλία ή η μελέτη εννοιών της Θεολογίας δεν είναι μόνο θεωρητική καταπόνηση αλλά και ζώσα πραγματικότης.

Στον επίλογο επιβεβαιώνονται τα όσα προηγήθηκαν με προτροπή το ευαγγελικό «Αν κάποιος ακούσει τη φωνή μου και ανοίξει την πόρτα της καρδιάς του, θα μπω μέσα του, θα συνδεθώ μαζί του και θα δειπνήσω μαζί του και αυτός μαζί μου.»

Το βιβλίο κλείνει με ευρετήριο κύριων ονομάτων και τις εργασίες του συγγραφέα.

Πρόκειται για μια καλαίσθητη έκδοση, που εκφράζει την επιστημονική σοβαρότητα και εργώδη προσπάθεια ενός ακάματου εργάτη της Θεολογίας στην Κύπρο, ευανάγνωστο βιβλίο με πλήρη τεκμηρίωση των αναφερομένων και αναγωγή τους όχι μόνο στις πηγές αλλά και στη σύγχρονη ζωή, ώστε η επιστήμη να υπηρετεί ταυτόχρονα όχι μόνο τη θεωρία αλλά και την πράξη, την ηθική ζωή και τον χριστιανικό βίο.