Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ, ΤΗΣ ΜΙΑΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ

«Η εικόνα είναι ζωγραφισμένος ο ευαγγελικός λόγος» -  Λ. Ουσπένσκυ.

Του θεολόγου κ. Β. Χαραλάμπους

=====

«Ο Χριστός ίσταται όρθιος», αναφέρει ο Φώτης Κόντογλου, για την Ορθόδοξη εικόνα της Ανάστασης «κατ’ ενώπιον με σφοδράν κίνησιν, κρατών διά μεν της δεξιάς τον Αδάμ, διά δε της αριστεράς την Εύαν σύρων εκ των τάφων». Ο Φώτης Κόντογλου είναι ο μεγάλος Αγιογράφος, ο οποίος κατ’ ουσία υπενθύμισε το Ορθόδοξο κάλλος της θεολογούσας εικόνας.

Το Πηδάλιον της Εκκλησίας μας γράφει αναφερόμενο σε αυτό που η Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος λέγει: «...εκείνο όπου η Γραφή και το Ευαγγέλιον φανερώνει δια των ρημάτων, τούτο ο ζωγράφος παριστάνει δια των εικόνων». Δικαίως ο Γέροντας Βασίλειος Γοντικάκης, χαρακτηρίζει την εικόνα «οδηγό της θεώσεως του ανθρώπου».

Είναι χαρακτηριστικό αυτό που γράφει ο καθηγητής κ. Ανέστης Κεσελόπουλος στο σύγγραμμα του  “Η Λειτουργική Παράδοση στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη”, για τις περιγραφές των εικόνων στον  Παπαδιαμάντη: «Τελικά αποβαίνουν αποτυπώσεις της Ορθόδοξης Θεολογίας, όπου η εικόνα κατανοήθηκε πάντα σε σχέση με τη Χριστολογική διδασκαλία της Εκκλησίας και θεωρήθηκε ως μέσο αναγωγής και όχι ως αυτόνομο αντικείμενο. Πρόκειται ακριβώς για τη διδασκαλία που παγιώθηκε ιδιαίτερα στην περίοδο της Εικονομαχίας και ήρθε σε αντίθεση με τη σχολαστιή-ηθικοδιδακτική αντίληψη για την εικόνα που επικράτησε στη Δύση». 

Ο Άγιος Βασίλειος λέγει ότι «α γαρ ο λόγος της ιστορίας δι’ ακοής παρίστησι, ταύτα γραφική σιωπώσα δια μιμήσεως δείκνυσι». «Η εικόνα είναι ζωγραφισμένος ο ευαγγελικός λόγος», λέγει ο Λ. Ουσπένσκυ. Το λεγόμενο ότι ο αγιογράφος «θεολογών ζωγραφίζει και ο ζωγραφίζων θεολογεί», αρμόζει επακριβώς.

«Οι άχραντοι πόδες Του πατούν με δύναμιν επάνω εις δύο θυρόφυλλα», συνεχίζει ο Φώτης Κόντογλου «όπου κείτονται το ένα επάνω εις το άλλο σταυροειδώς και κάτωθεν αυτών μέσα εις το σκότος του σπηλαίου φαίνεται ένας γέρων αναμαλλιασμένος ...Ούτος ο γέρων παριστά τον θάνατον. Μέσα εις το σκότος του Άδου είναι σκορπισμένα κλειδιά και κλείθρα και μοχλοί, ωσάν να εξεσφενδονίστησαν από κάποιαν υπερφυά δύναμιν. Και ταύτα δια να  εικονισθεί αισθητώς η προφητεία του Δαυΐδ όου λέγει “Ότι συνέτριψε πύλας χαλκάς και  μοχλούς σιδηρούς συνέθλασεν” (Ψαλμός ρστ΄ 16) και του Ησαΐα όπου λέγει “Θύρας χαλκάς συντρίψω και μοχλούς σιδηρούς συγκλάσω” (Ησ. με΄ 2)».  «Από τα δύο μέρη της εικόνος εικονίζονται ιστάμενοι οι απ’ αιώνος δίκαιοι και Προφήται...και εμπρός απ’ αυτούς ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος». 

Αναφερόμενος στην Ορθόδοξη εικόνα της Ανάστασης η οποία επιγράφεται «Η εις Άδου Κάθοδος», λέγει Φώτης Κόντογλου ότι «είναι η γνησία εικών της Αναστάσεως ην παρέδωσαν ημίν οι παλαοί Αγιογράφοι συμφώνως με την υμνωδίαν της Εκκλησίας μας». 

Αυτό είναι αληθές. Ψάλλομε στην Εκκλησία μας, «Χριστός ημάς διεβίβασεν», «Έδωκεν ημίν την αιώνιον ζωήν και μέγα έλεος», «...και συνέτριψας μοχλούς αιωνίους», «του Άδου καθείλες την δύναμιν... », «Θανάτου εορτάζομεν νέκρωσιν, Άδου την καθαίρεσιν». Το Κοινωνικόν του Αγίου και Μεγάλου Σαββάτου  είναι χαρακτηριστικό:  «...και ανέστη σώζων ημάς». Εις τον Κατηχητικόν Λόγον του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου διαβάζομε «Εσκύλευσεν τον Άδην, ο κατελθών εις τον Άδην.»

Η καταληκτική αναφορά του Φώτη Κόντογλου, «Ο έτερος τύπος της Αναστάσεως κατά τον οποίον εικονίζεται ο Χριστός εξερχόμενος γυμνός εκ του Τάφου και κρατών σημαίαν εις την χείραν Του, είναι εμπνέυσεως της δυτικής εικονογραφίας, εστερημένος παντάπασιν από το πνευματικόν και μυστικόν νόημα όπου έχει ο βυζαντινός τύπος της Αναστάσεως» καθιστά τον μεγάλο αυτόν Αγιογράφο, για ακόμα μια φορά ομολογητή της Ορθόδοξης Παράδοσής μας.

Αντί άλλου σχολιασμού στην παρατήρηση του Φώτη Κόντογλου, είναι χρήσιμο να αναφέρομε αυτό που ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β΄ ανέφερε στην εγκύκλιό του  προς τους Παπικούς “επισκόπους”, εξ αφορμής των 12 αιώνων από τη σύγληση της Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, περί «ανανεωμένου ενδιαφέροντος για τη Θεολογία και την πνευματικότητα των εικόνων της Ανατολής», παραδεχόμενος εμμέσως πλην σαφώς την πνευματική πτωχεία μετά την αποκοπή των από τη Μία Αγία Εκκλησία και εις το θέμα των εικόνων, με την παραγνώριση της θεολογικής αξίας των.  Αναφορές του Πάπα Ιωάννη Παύλου του Β΄, όπως «η εκ νέου ανακάλυψη της Χριστιανικής εικόνας» καταδεικνύουν τι στερήθηκαν και στερούνται οι Παπικοί και εις το θέμα τούτο.

Εφόσον ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β΄, θέλησε να κάνει μνεία της  Ζ΄ Οικουμενικής Συνόδου, έπρεπε να διαβάσει αυτό που ο Ρ΄ Κανών της, μεταξύ άλλων λέγει: «...ουδαμώς από του νυν οιοδήποτε τρόπω προστάσσομεν εγχαράττεσθαι, ει δε τις τούτο πράττειν επιχειρήσοι, αφοριζέσθω».