ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

ΟΙ ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ ΚΑΙ Η ΚΑΝΟΝΙΚΗ ΤΟΥΣ ΔΙΑΣΤΑΣΗ

Του Δρ. Αναστάσιου Βαβούσκου στην romfea.gr

=====

Είναι γνωστό τοις πάσι, ότι το «Ουκρανικό ζήτημα» θα μονοπωλήσει δυστυχώς για αρκετό καιρό ακόμη την ορθόδοξη – και μη ορθόδοξη – κοινή γνώμη και θα την ταλαιπωρήσει αδίκως.

Ιδίως μετά τις πρόσφατες δηλώσεις του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, ο οποίος ευρισκόμενος στη Μόσχα – έδρα του Πατριαρχείου Μόσχας – δημοσιοποίησε την πρόθεσή του να συγκαλέσει Σύναξη Προκαθημένων των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών στο Αμμάν της Ιορδανίας, προκειμένου να συζητήσουν για την ενότητα της Ορθοδοξίας.

Όπως δήλωσε χαρακτηριστικώς: «Θα θέλαμε να φιλοξενήσουμε, στο σπίτι μας ως Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, τους αδελφούς μας, Προκαθήμενους των Ορθοδόξων Εκκλησιών, να συγκεντρωθούμε σε πνεύμα αδελφικής κοινωνίας ώστε να διαβουλευτούμε για τη διατήρηση της ενότητάς μας στην Ευχαριστιακή κοινωνία».

Τα πραγματικά αυτά περιστατικά είναι απαραίτητα, προκειμένου να απαντήσω στα δύο ερωτήματα, τα οποία γεννώνται από την πρωτοβουλία αυτή του Πατριάρχη Ιεροσολύμων.

Το πρώτο ερώτημα είναι, τι συνιστούν αυτές οι δηλώσεις. Εάν υποτεθεί, ότι τα δημοσιεύματα αποδίδουν επακριβώς, τα όσα εδήλωσε ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων, τότε δεν έχουμε δήλωση βουλήσεως για σύγκληση συνόδου των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών αλλά γνωστοποίηση προθέσεων φιλοξενίας, οι οποίες ερμηνεύονται ως εικαζομένη βούληση για τη σύγκληση διασκέψεως (;) πανορθοδόξου χαρακτήρα.

Το δεύτερο ερώτημα είναι, ποιος είναι ο χαρακτήρας αυτής της συγκεντρώσεως, έχοντας πάντα ως αφετηρία τον τρόπο διατυπώσεως της προσκλήσεως.

Όπως προκύπτει από τα δημοσιεύματα, ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων προτείνει την φιλοξενία των Προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών σε πνεύμα αδελφικής κοινωνίας ώστε να διαβουλευτούν για τη διατήρηση της ενότητάς τους στην Ευχαριστιακή κοινωνία.

Εάν θελήσουμε να αναλύσουμε τις δηλώσεις του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, συμπεραίνουμε:

α) ότι πρόκειται για πρόσκληση φιλοξενίας και όχι για επίσημη σύγκληση συλλογικού οργάνου πανορθοδόξου εμβελείας,

β) ότι η φιλοξενία αυτή – εφόσον από πρόθεση γίνει πράξη - είναι προσωπικού χαρακτήρα, αφού αφορά στους ίδιους τους Προκαθημένους και δεν απευθύνεται στις Εκκλησίες, που αυτοί εκπροσωπούν,

γ) ότι η φιλοξενία θα λάβει χώρα σε τόπο εντός της κανονικής δικαιοδοσίας του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και όχι στην έδρα αυτού,

δ) ότι αντικείμενο της συγκεντρώσεως αυτής θα είναι η διαβούλευση μεταξύ των προσκεκλημένων για τη διατήρηση της ενότητας αυτών στη ευχαριστιακή κοινωνία.

Δηλαδή ένα θέμα άνευ ουσίας και πραγματικής και κανονικής βάσεως, αν λάβει κανείς υπόψιν του, ότι όλοι ο Προκαθήμενοι βρίσκονται σε ευχαριστιακή κοινωνία μεταξύ τους, με εξαίρεση τον Πατριάρχη Μόσχας ο οποίος αποφάσισε μονομερώς και αντικανονικώς να διακόψει τη μνημόνευση του Οικουμενικού Πατριάρχη και του Πατριάρχη Αλεξανδρείας.

Συνεπώς, εύκολα διαπιστώνει κανείς, ότι οι δηλώσεις αυτές του Πατριάρχη Ιεροσολύμων δεν συνιστούν σε καμία περίπτωση επίσημη ανακοίνωση συγκλήσεως Πανορθοδόξου συνόδου.

Από πλευράς κανονικής αξιολογήσεως, πρόκειται για μια εκδήλωση προθέσεως για απεύθυνση ατομικής προσκλήσεως φιλοξενίας προς τους Προκαθημένους των Ορθοδόξων Εκκλησιών, οι οποίοι θα φιλοξενηθούν (αν προσκληθούν τελικά) στο Αμμάν της Ιορδανίας. Δηλαδή, «άνθρακες ο θησαυρός» και ας μου συγχωρέσετε την έκφραση.

Επειδή, όμως, πολλοί θεώρησαν τις δηλώσεις αυτές ως ανακοίνωση για σύγκληση συνόδου Προκαθημένων, θα ήθελα να επισημάνω τα εξής.

Η σύνοδος των Προκαθημένων των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, όπως προκύπτει από την αναλογική εφαρμογή των περί συνοδικών οργάνων ιερών κανόνων και την εδραιωθείσα ως τώρα αναντίρρητη πρακτική:

α) συντίθεται από τους Προκαθημένους των Ορθοδόξων Αυτοκεφάλων Εκκλησιών (βλ. 4ος της Α΄ Οικουμενικής, 3ος της Ζ΄ Οικουμενικής, 19ος της Αντιοχείας, 6ος της Σαρδικής, 12ος, 13ος, 14ος, 18ος, 127ος της Καρθαγένης, 37ος των Αποστόλων). Η παρουσία όλων των Προκαθημένων είναι υποχρεωτική, εκτός αν λόγοι ανεξάρτητοι της θελήσεώς τους, όπως λόγοι υγείας ή πραγματικοί (π.χ. καθήκοντα και υποχρεώσεις στην Εκκλησίας τους) δεν επιτρέπουν την συμμετοχή τους στην συγκληθείσα σύνοδο (βλ. 19ο της Δ΄ Οικουμενικής, 6ο της Ζ΄ Οικουμενικής, 40ο της Λαοδικείας, 76ο της Καρθαγένης), οπότε υπάρχει η δυνατότης αποστολής αντιπροσώπου (18ος της Καρθαγένης), εξαίρεση που δεν ισχύει για τον Οικουμενικό Πατριάρχη, ο οποίος ως συγκαλών τη Σύνοδο, δεν επιτρέπεται να παραστεί με αντιπρόσωπο (βλ. 34ος Αποστόλων, 4ος της Δ΄ Οικουμενικής, 9ος, 16ος και 20ος της Αντιοχείας),

β) συγκαλείται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη στην έδρα του (βλ. 8ο της Πενθέκτης, 6ο της Ζ΄ Οικουμενικής, 20ο της Αντιοχείας), αποκλειομένης στο ζήτημα αυτό οποιασδήποτε αναμείξεως των υπολοίπων Προκαθημένων (βλ. 19ο της Δ΄ Οικουμενικής, 8ο της Πενθέκτης, 20ο της Αντιοχείας), εκτός αν αποχρώντες λόγοι επιβάλλουν την συγκρότηση της συνόδου σε τόπο, διαφορετικό από τον τόπο όπου εδρεύει ο Μητροπολίτης.

Κατόπιν των ανωτέρω, η σύγκληση συνόδου των Προκαθημένων των Αυτοκεφάλων Εκκλησιών, δεν δύναται να συγκληθεί από τον τέταρτο τη τάξει Πατριάρχη Ιεροσολύμων και μάλιστα όχι στην έδρα του.

Αν πράγματι ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων θεωρεί, ότι έχει το δικαίωμα να συγκαλέσει σύνοδο Προκαθημένων, τότε:

α) θα πρέπει να αποφασίσει τον χαρακτήρα του οργάνου αυτού. Δηλαδή, αν θα συγκληθεί ως όργανο διοικήσεως ή ως δικαστήριο.

Στην πρώτη περίπτωση, θα πρέπει να έχει ως θέμα το έγκυρο του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ουκρανίας.

Αλλά στην περίπτωση αυτή, θέτει αυτομάτως υπό συζήτηση το έγκυρο της παραχωρήσεως όλων των αυτοκεφάλων Εκκλησιών, της Εκκλησίας της Ρωσίας μη εξαιρουμένης.

Τέτοια όμως αρμοδιότητα δεν υπάρχει, τουλάχιστον για τη σύνοδο των Προκαθημένων.

Αν πάλι αποφασίσει να συγκαλέσει τη σύνοδο των Προκαθημένων με θέμα τη σύγκληση Πανορθοδόξου συνόδου για το Ουκρανικό ζήτημα, τότε πάλι τίθεται υπό αμφισβήτηση το έγκυρο της παραχωρήσεως όλων των αυτοκεφάλων καθεστώτων, συμπεριλαμβανομένου και αυτού της Ρωσικής Εκκλησίας.

Και ευθέως αμφισβητείται η αρμοδιότητα του Οικουμενικού Πατριάρχη να παραχωρεί αυτοκέφαλο καθεστώς.

Στην δεύτερη περίπτωση, θα πρέπει να πάρει επάνω ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη και να απαγγείλει κατηγορία κατά του Οικουμενικού Πατριάρχη και κατά του Πατριάρχη Αλεξανδρείας και να συγκαλέσει την σύνοδο των Προκαθημένων συμφώνως προς τους κανόνες περί εκκλησιαστικής δικαιοσύνης.

Περί αυτού του σεναρίου έχω ήδη γράψει σε παλαιότερο άρθρο μου.

Αλλά στην υποθετική αυτή περίπτωση, δεν δύναται να συγκαλέσει εγκύρως, διότι προηγείται ως αρμόδιος ο Πατριάρχης Αντιοχείας.

Εάν, δε, αυτός αποποιηθεί της αρμοδιότητάς του επικαλούμενος κάποιο κώλυμα, τότε τίθεται σαφώς και ζήτημα αμεροληψίας για τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων.

Ως λόγος, ο οποίος αποκλείει τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων από την άσκηση των δικαστικών καθηκόντων του είναι η φιλική συμπεριφορά του απέναντι σ’ έναν εκ των διαδίκων (15ος της Καρθαγένης), η οποία σαφώς αποδεικνύεται από την πρόσφατη λήψη βραβείου από τον Πατριάρχη Μόσχας, ο οποίος θα έχει λογικώς και τη θέση του κατηγόρου.

Εν κατακλείδι, δύο πράγματα:

Α) το όλο ζήτημα είναι καταρχήν μια «κανονικώς» άνευ ουσίας πρωτοβουλία του Πατριάρχη Ιεροσολύμων, διότι δεν έχει κανένα «κανονικό» έρεισμα.

Β) αν παρά ταύτα, η ενέργεια αυτή μετουσιωθεί σε «κανονική», δηλαδή περιβληθεί τον μανδύα της επίσημης αποφάσεως, τότε ο καθένας ας αναλάβει τις ευθύνες του.