ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ; ΕΓΓΥΗΤΗΣ της ΠΙΣΤΕΩΣ η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: "ΣΧΕΣΕΙΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΜΕ ΤΟΝ ΛΟΙΠΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΝ ΚΟΣΜΟΝ" ΣΑΜΠΕΖΥ 2015

Του π. Αναστάσιου Γκοτσόπουλου

=====

5.) ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΣΧΙΣΜΑΤΟΣ;

    ΕΓΓΥΗΤΗΣ της ΠΙΣΤΕΩΣ η ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ (§ 22):

______

α) Η § 22 του Κειμένου της Ε΄ ΠΠΔ καταδικάζει «πάσαν διάσπασιν της ενότητος της Εκκλησίας, υπό ατόμων ή ομάδων, επί προφάσει τηρήσεως ή δήθεν προασπίσεως της γνησίας Ορθοδοξίας». Ασφαλώς και δεν μπορεί να υπάρξει η παραμικρή αντίρρηση στη διατύπωση αυτή: η ενότητα της Εκκλησίας δεν μπορεί να διασπάται με «προφάσεις». Το ζήτημα όμως είναι τελείως διαφορετικό και εξαιρετικά σοβαρό, όταν δεν έχουμε «προφάσεις τηρήσεως ή δήθεν προασπίσεως της γνησίας Ορθοδοξίας», αλλά όταν υφίσταται πραγματικό πρόβλημα νόθευσης της Ευαγγελικής αληθείας και περιφρόνησης τής πατερικής και εκκλησιαστικής παραδόσεως. Τότε, ο Θεολόγος Γρηγόριος επιγραμματικά και θεοπνεύστως συγκεφαλαιώνει την εκκλησιαστική εμπειρία: «Κρείσσων γαρ εμπαθούς ομονοίας, η υπέρ ευσεβείας διάστασις»[42], ενώ ο χρυσορρήμων Ιωάννης μάς διδάσκει: «Τούτο μάλιστα ειρήνη, όταν το νενοσηκός αποτέμνηται ... Ούτω και επί του πύργου γέγονεν εκείνου (της Βαβέλ) · την γαρ κακήν ειρήνην η καλή διαφωνία έλυσε και εποίησε ειρήνην»[43], ο δε Άγ. Ισίδωρος Πηλουσιώτης διευκρινίζει : «Έστιν, ω σοφέ, και πόλεμος ευαγής και ειρήνη πάσης ασπόνδου μάχης αργαλεωτέρα, κατά το “εζήλωσα επί τοις ανόμοις, ειρήνην αμαρτωλών θεωρών”»[44]!

β) Στη συνέχεια η § 22 σημειώνει: «Ως μαρτυρεί η όλη ζωή της Ορθοδόξου Εκκλησίας, η διατήρησις της γνησίας ορθοδόξου πίστεως διασφαλίζεται μόνον δια του συνοδικού συστήματος, το οποίον ανέκαθεν εν τη Εκκλησία απετέλει τον αρμόδιον και έσχατον κριτήν περί των θεμάτων πίστεως». Η φράση ως είναι διατυπωμένη «έχει δόση υπερβολής και εκφεύγει της αληθείας», κατά την εύστοχη επισήμανση του Μητρ. Λεμεσού Αθανασίου[45]. Αδιαμφισβήτητα, ο «έσχατος κριτής περί των θεμάτων πίστεως» είναι ο συνοδικός θεσμός. Όμως μην ξεχνάμε, ότι ο «συνοδικός Θεσμός» δεν είναι υπόθεση μόνο των Επισκόπων, αλλά ολοκλήρου του Σώματος της Εκκλησίας: οι λοιποί κληρικοί και μοναχοί και λαϊκοί μπορεί να μην ανήκουν στο εν στενή εννοία συνοδικό «Σώμα», εν τούτοις, ακριβώς στα πλαίσια του «συνοδικού θεσμού», καλούνται να επικυρώσουν ή να απορρίψουν τις αποφάσεις και συνεκδοχικά ακόμα και την ίδια τη Σύνοδο. Αυτό έχει αποδείξει η ζωή της Εκκλησίας μας.  Ο «συνοδικός θεσμός» ως συμμετοχή ολόκληρης της Εκκλησίας και ως έκφραση της αλάθητης εκκλησιαστικής συνείδησή Της[46] αποτελεί τον «έσχατο κριτή περί των θεμάτων πίστεως».

γ) Η πραγματικότητα αυτή όχι μόνο δεν αποκλείει και δεν απαγορεύει αλλά αντιθέτως επιβάλλει το ενδιαφέρον και την ευθύνη κάθε πιστού, αναλόγως της θέσεως και των δυνατοτήτων του, να ενδιαφέρεται και να αγωνίζεται για τη διατήρηση της ορθής πίστεως. Ο Άγ. Θεόδωρος Στουδίτης είναι σαφέστατος: «Ἐντολή γάρ Κυρίου μή σιωπᾶν ἐν καιρῷ κινδυνευούσης Πίστεως. Ὥστε ὅτε περί Πίστεως ὁ λόγος, οὐκ ἐστιν εἰπεῖν, ἐγώ τίς εἰμί;  Ἱερεύς;  ἀλλ' οὐδαμοῦ.  Ἄρχων;  καί οὐ δ’ οὕτως.  Στρατιώτης;  καί ποῦ;  Γεωργός;  καί οὐ δ' αὐτό τοῦτο.  Πένης, μόνον τήν ἐφήμερον τροφήν ποριζόμενος, οὐδείς μοι λόγος καί φροντίς περί τοῦ προκειμένου.  Οὐά, οἱ λίθοι κράξουσι, καί σύ σιωπηλός καί ἄφροντις;»[47] 

Εκτός αυτού, ο ίδιος Άγ. Θεόδωρος προσδιορίζει τα κριτήρια ορθοδοξίας της Συνόδου: «Σύνοδος τοίνυν ου το απλώς συνάγεσθαι ιεράρχας τε και ιερείς, καν πολλοί ώσιν. Κρείσσων γαρ εις ποιών το θέλημα του Κυρίου, ή μύριοι παραβαίνοντες^.  αλλά το εν ονόματι Κυρίου, εν  τη ειρήνη και φυλακή των κανόνων»[48]. Σε επιβεβαίωση του Στουδιτικού λόγου ότι «Κρείσσων γαρ εις ποιών το θέλημα του Κυρίου, ή μύριοι παραβαίνοντες» έχουμε στη ζωή της Εκκλησίας πάμπολλες περιπτώσεις απλών πιστών και μεμονομένων Αγίων Πατέρων που αγωνίστηκαν μόνοι τους εναντίον πατριαρχών και ψευτοσυνόδων! Ενδεικτικά: 

α) Την πλάνη του Νεστορίου πρώτοι οι απλοί πιστοί, μοναχοί και κληρικοί της Κωνσταντινουπόλεως την πολέμησαν και γι’ αυτό διώχθηκαν από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Νεστόριο[49] ^. ο Άγ. Κύριλλος[50] όμως και ο πάπας Άγ. Κελεστίνος[51] τους επαινούν. Ασφαλώς «έσχατος κριτής» ήταν η Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος, αλλά μέχρι αυτή να εκφραστεί, ενεργούσε η ζώσα εκκλησιαστική συνείδηση του Σώματος του Χριστού 

β) Ο Άγ. Μάξιμος Ομολογητής, απλός μοναχός,  αγωνίστηκε μόνος του μέχρι θανάτου υπέρ της «γνησίας ορθοδόξου πίστεως»^.  ο «έσχατος κριτής», το «συνοδικό σύστημα», διά της Στ΄ Οικουμενικής Συνόδου πολύ αργότερα απεφάνθη, και αυτόν μεν τον δικαίωσε μετά θάνατον, αναθεμάτισε δε τους επτά κακοδόξους Πατριάρχες (σχεδόν όλη την Πενταρχία)!  

γ) Τι να πούμε για τον Άγ. Μάρκο Ευγενικό, ο οποίος ήρθε σε αντίθεση με το αλλοτριωμένο «συνοδικό σύστημα» της εποχής του και αρνήθηκε την κοινωνία με τους «Γραικολατίνους» “Ορθοδόξους”, τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και τους ομόφρονές του επισκόπους[52];

δ) Η πατερική αυτή πρακτική έλαβε συνοδική και κανονική κάλυψη με τον ΑΒ-15, σύμφωνα με τον οποίο, σε εξαιρετικές περιπτώσεις και υπό ορισμένες συνθήκες, έχουν το δικαίωμα οι κληρικοί να διακόψουν την κοινωνία «εαυτούς αποτειχίζοντες» από τον «γυμνῇ τῇ κεφαλῇ ἐπ᾿ ἐκκλησίας διδάσκοντα» «αίρεσιν τινά» προϊστάμενό τους ακόμα και «πρὸ συνοδικῆς διαγνώσεως» και για την πράξη τους αυτή, «οὐ μόνον τῇ κανονικῇ ἐπιτιμήσει οὐχ ὑποκείσονται», αλλά «καὶ τῆς πρεπούσης τιμῆς τοῖς ὀρθοδόξοις ἀξιωθήσονται»!  

ε) Ακολουθώντας τη διαχρονική πατερική και κανονική Παράδοση οι Πατριάρχες της Ανατολής απευθυνόμενοι στον πάπα συγκεφαλαίωσαν την εκκλησιαστική εμπειρία επιγραμματικά «παρ’ ημίν ούτε Πατριάρχαι ούτε Σύνοδοι εδυνήθησάν ποτε εισαγαγείν νέα, διότι ο υπερασπιστής της θρησκείας εστίν αυτό το σώμα της Εκκλησίας, ήτοι αυτός ο λαός, όστις εθέλει το θρήσκευμα αυτού αιωνίως αμετάβλητον και ομοειδές των Πατέρων αυτού»[53]. Φύλακας, λοιπόν,  της πίστεως «εστίν αυτό το σώμα της Εκκλησίας, ήτοι αυτός ο λαός», δηλ. κληρικοί και λαϊκοί ως μία ενότητα, ως αληθής σύνοδος, η οποία δικαιούται και δύναται να ανυψώνει μία σύνοδο σε Οικουμενική ή να την απορρίψει ως ληστρική.

Επιβάλεται στο σημείο αυτό να παραθέσουμε το ρητορικό ερώτημα  του Μητροπολίτου Ναυπάκτου επί του θέματος «Αν τελικώς ληφθούν από την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθοδόξου Εκκλησίας αποφάσεις, τις οποίες οι Αρχιερείς, οι μοναχοί και θεολόγοι τις αγνοούν, και οι οποίες αντιβαίνουν σε πατερικές θέσεις, θα έχουν ευθύνη και θα υπόκεινται σε κρίσεις και κατακρίσεις  αν αρνηθούν να τις εφαρμόσουν;» [54]

Συνεπώς η § 22 του Κειμένου χρειάζεται τροποποίηση ώστε να εκφράζει και άλλες παραμέτρους και προβληματισμούς.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[42] Γρηγορίου Θεολόγου Λόγος 6, 11 (Ειρηνικός 1), PG 35, 737,  του αυτού, Λόγος 2, 82 «Απολογητικός της εις Πόντον φυγής»: «Κρείττων γὰρ ἐπαινετὸς πόλεμος εἰρήνης χωριζούσης Θεοῦ· καὶ διὰ τοῦτο τὸν πραῢν μαχητὴν ὁπλίζει τὸ Πνεῦμα, ὡς καλῶς πολεμεῖν δυνάμενον» (PG 35, 489), του αυτού, Λόγος 6, 12  «Ειρηνικός 1»: «Οὐδὲν γὰρ οὕτως ἰσχυρὸν εἰς ὁμόνοιαν τοῖς γνησίοις τὰ πρὸς τὸν Θεὸν, ὡς ἡ περὶ Θεοῦ συμφωνία· καὶ οὐδὲν οὕτως ἕτοιμον εἰς διάστασιν, ὡς ἡ περὶ τοῦτο διαφωνία» (PG 35, 740).

[43] Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις Ματθαίον, ομιλία 35,1, PG 57, 405.

[44] Ισιδώρου Πηλουσιώτου, Επιστολή 4, 36, «Πέτρω Μοναχώ»,  PG 78,1088CD.

[45] Μητροπολίτης Λεμεσού Αθανάσιος, η από 11.2.2016 επιστολή προς την Ι. Σύνοδο της Εκκλησίας της Κύπρου, στοwww.imlemesou.org/images/20016/keimeno-g-sinodo.pdf

[46] Στυλιανού (Χαρκιανάκη), Αρχιεπισκόπου Αυστραλίας, Περί το αλάθητον της Εκκλησίας εν τη Ορθοδόξω Θεολογία, Αθήναι 1965,  σ. 128 κεξ.

[47] Αγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης, P.G. 99, 1321B, και επιστολή 31, «Τοις εν Σακουδιώνι αδελφοίς», PG  99, 1009.

[48] Αγ. Θεόδωρος ο Στουδίτης, επιστολή 24, «Θεοκτίστω μαγίστρω», PG 99, 985.

[49] «Δέησις Βασιλείου διακόνου και λοιπών μοναχών»,  Mansi  4, 1101Α-1108Ε.

[50] Αγ. Κυρίλλου, «προς τους Κωνσταντινουπόλεως κληρικούς στασιάζοντας», Mansi  4, 1004-1008, του αυτού, «αδελφοίς πρεσβυτέροις, διακόνοις και λαώ Κωνσταντινουπόλεως», Mansi  4, 1093Β-1096D, του αυτού, «τοις ευλαβεστάτοις … πατράσι μοναστηρίων τοις κατά την Κωνσταντινούπολιν», Mansi  4, 1097ΑΕ.

[51] Άγ. Κελεστίνος, «κλήρω… και καθολικώ λαώ, διάγουσιν εν Κωνσταντινουπόλει»: «ο νομίμως αγωνιζόμενος στεφανούται ^.  όθεν η προτροπή ημών χρεωστείται υμίν … ισχυρότερον στώσιν οι ανθιστάμενοι  (Πατριάρχη Νεστωρίω) ^.  μη αποκάμητε ανθιστάμενοι» Mansi  4, 1036C-1045D.

[52] Άγ. Μάρκος Ευγενικός: «Ἀλλὰ τί, φησί, δράσωμεν πρὸς τοὺς μέσους τούτους Γραικολατίνους ... Φευκτέον αὐτούς, ὡς φεύγει τὶς ἀπὸ ὄφεως, ὡς αὐτοὺς ἐκείνους,... τοὺς χριστοκαπήλους καὶ χριστεμπόρους. οὗτοι γὰρ εἰσι, κατὰ τὸν θεῖον ἀπόστολον, οἱ πορισμὸν ἡγούμενοι τὴν εὐσέβειαν, περὶ ὧν ἐπάγει λέγων. ἀφίστασο ἀπὸ τῶν τοιούτων.... Ποὶα δὲ κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος; ἤ τὶς μερὶς πιστῷ μετὰ ἀπίστου;...». - «... Φεύγετε οὖν αὐτοὺς ἀδελφοί, καὶ τὴν πρὸς αὐτοὺς κοινωνίαν. οἱ γὰρ τοιοῦτοι(δηλ. οἱ λατινόφρονες ἐπίσκοποι), ψευδαπόστολοι, ἐργάται δόλιοι, μετασχηματιζόμενοι εἰς ἀποστόλους Χριστοῦ...» (Patrologiα Orientalis, XV,  318-320). 

[53]  Απάντησις των Ορθοδόξων Πατριαρχών της Ανατολής προς τον πάπαν Πίον Θ΄(1848), στο Ι. Καρμίρη, Δογματικά και Συμβολικά κείμενα της Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίας,  τ. ΙΙ, εν Αθήναις 1953, σ. 920.

[54] 2^η  επιστολή Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου (αρ. πρωτ. 20/20.1.2016) «Προς την Αγίαν και Ιεράν Σύνοδον της Εκκλησίας της Ελλάδος» , στο  http://www.impantokratoros.gr/dat/storage/dat/3925A205/naupaktou_2.pdf