Ο ΑΓΙΟΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΛΟΓΟ ΜΕ ΤΟΝ ΖΗΖΙΟΥΛΑ

Ο ΑΓΙΟΣ ΝΑΥΠΑΚΤΟΥ ΠΑΙΡΝΕΙ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ

Του Παναγιώτη Τελεβάντου

===========

Συνεχίζουμε τη δημοσίευση κειμένων που γράφονται αναφορικά με την “μεταπατερική” θεολογία μέσα στα πλαίσια του θεολογικού διαλόγου του Σεβασμιότατου Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ιωάννη (Ζηζιούλα) με τον Σεβασμιότατο Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο. 

Εχουμε πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι ο διάλογος δεν ενδιαφέρει ή δεν μπορούν να τον παρακολουθήσουν πολλοί από τους αναγνώστες. 

Επιμένουμε όμως τη δημοσίευση των σχετικών κειμένων διότι από δεκαετίες κάναμε έκκληση σε πολλούς επαίοντες να ασχοληθούν με τα θέματα που αναπτύσσουν οι δύο ιεράρχες.  

Τώρα - επιτέλους - ήρθε η ώρα να συζητηθούν εις βάθος καίριας σημασίας θεολογικά θέματα που άπτονται της αλήθειας της πίστης μας, αλλά και της πορείας της Ορθοδόξου θεολογίας.

Η στρατηγική των δύο ιεραρχών έγινε ήδη φανερή. Ο Αγιος Ναυπάκτου άνοιξε το παιγνίδι στο θεολογικό σκάκι με τη “βασίλισσα”. Χτυπά κέντρο και προλαμβάνει κάθε προσπάθεια του Σεβασμιότατου Περγάμου να αναπτύξει τα θέματα στο δικό του γήπεδο.

Η διήκουσα γραμμή της σκέψης του Αγίου Ναυπάκτου αναπτύσσεται γύρω από το μοτίβο ότι ο περσοναλισμός και η βουλησιοκρατία είναι καρπός φιλοσοφικών τάσεων και όχι έκφραση ορθοδόξου θεολογίας.

Ο Αγιος Περγάμου από την άλλη σπεύδει βραδέως. Αναμένει να δει πού θα υπάρξει κενό ή αντίφαση ή σφάλμα στη θεολογική προσέγγιση του Αγίου Ναυπάκτου για να παρέμβει.

Παραθέτουμε στη συνέχεια το νέο άρθρο του σεβαμσιόταοτυ Ναυπάκτου που τιτλοφορεί: “Η “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ - ΘΕΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ” ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ”, που γράφτηκε και δημοσιεύθηκε στο Εκκλησιαστικό Πρακτορείο Ειδήσεων Romfea.gr και το οποίο - λόγω της έκτασής του - θα αναδημοσιεύσουμε σε συνέχειες.

*****

Η “ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣΗΣ - ΘΕΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΩΠΟΥ” ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

Του Σεβ. Μητροπολίτη Ναυπάκτου κ. Ιεροθέου 

==============

Το θέμα της ελευθερίας της βούλησης ή της ελευθερίας του προσώπου, όπως παρουσιάζεται στις ημέρες μας, δεν στηρίζεται στην πατερική-ορθόδοξη θεολογία, αλλά είναι κυρίως υπόθεση της σύγχρονης φιλοσοφίας και μεταφέρεται από μερικούς στην θεολογία.

Θα εντοπισθούν μερικά σημεία γύρω από το σοβαρό αυτό θέμα, για να φανή το πρόβλημα που παρουσιάζεται από πλευράς της πατερικής θεολογίας και οι συνέπειες που έχει αυτή η θεωρία στην εκκλησιαστική ζωή.

1. Η θέληση-βούληση στην δυτική θεολογία και φιλοσοφία

Ο καθηγηγής Γεώργιος Παναγόπουλος, αναλύοντας τα σχετικά με την δυτική θεολογία, επισημαίνει ότι ο σχολαστικός θεολόγος Ιωάννης Δούνς Σκώτος, εκφραστής της Φραγκισκανικής θεολογίας, εισήγαγε τον βολονταρισμό (βουλησιοκρατία) σε αντίθεση με την οντολογία του Θωμά Ακινάτη.

Ο Δούνς Σκώτος έκανε λόγο για την «θεία παντοδυναμία», την «απόλυτη ελευθερία του Θεού και την απουσία κάθε εξαναγκασμού από το θείο είναι». Μέ αυτήν την άποψη άνοιξε «μιά καινούργια ατραπό σκέψης στην δυτική θεολογία», αφού «τό βουλητικό στοιχείο ανατιμάται σε σχέση με το οντολογικό» και προοιώνισε «ένα από τα κεντρικά αιτήματα της Μεταρρύθμισης, την απόλυτη ελευθερία και προτεραιότητα του Θεού στο ζήτημα της σωτηρίας του ανθρώπου».

Έτσι, ο βολονταρισμός-βουλησιοκρατία από την σχολαστική θεολογία πέρασε στην Μεταρρύθμιση και τον Προτεσταντικό κόσμο και από εκεί έφθασε και στην δυτική φιλοσοφία, στην οποία άλλοτε γίνεται λόγος για την προτεραιότητα της οντολογίας και άλλοτε για την προτεραιότητα της βουλησιοκρατίας.

Ο καθηγητής Θεοδόσης Πελεγρίνης κάνοντας λόγο για την βουλησιοκρατία (voluntarism) γράφει ότι πρόκειται για το φιλοσοφικό εκείνο σύστημα «στό οποίο πρωτεύοντα λόγο διαδραματίζει η βούληση, κατ' αντιδιαστολή προς το λόγο».

Επίσης, γράφει ότι, ενώ οι αρχαίοι φιλόσοφοι αντιμετώπιζαν τα διάφορα ζητήματα που τους απασχολούσαν έχοντας ως γνώμονα τον λόγο, ο Αριστοτέλης έδωσε ιδιαίτερη σημασία στον ρόλο της βουλήσεως «στό πλαίσιο του πρακτικού συλλογισμού». Όμως, ιδιαίτερα στην νεώτερη εποχή διάφοροι φιλόσοφοι, όπως ο Ντεκάρτ, ο Κάντ, ο Σοπενχάουερ, ο Νίτσε και ο Γουίλιαμ Τζέϊμς, δίνουν μεγάλη σημασία στην βούληση και μάλιστα στην ελευθερία της βουλήσεως.

Κατά τον Σωκράτη Γκίκα η βουλησιοκρατία υποστηρίζει ότι «η βούληση αποτελεί την ουσία της ανθρώπινης προσωπικότητας, το πιο δυναμικό της στοιχείο, γιατί κατευθύνει την δράση του ατόμου.

Η νόηση και το συναίσθημα έρχονται σε δεύτερη μοίρα». 

Η ψυχολογική βουλησιοκρατία αναπτύχθηκε από τον Βούντ, σύμφωνα με την οποία η βούληση επιδιώκει να πραγματοποιήση τους σκοπούς που επιλέγει η νόηση, και το συναίσθημα ή παρωθεί την βούληση ή στέκεται εμπόδιο στην βουλητική προσπάθεια.

Επίσης, από τον Σοπενχάουερ υποστηρίχθηκε «ο μεταφυσικός βουλητισμός», σύμφωνα με τον οποίο υπάρχει «η παγκόσμια τυφλή βούληση», αφού «όλα στον κόσμο κατευθύνονται από την θεϊκή βούληση» και η οποία «βρίσκεται πίσω από τους φυσικούς και βιολογικούς νόμους».

Επίσης, η ελευθερία, κατά την σύγχρονη φιλοσοφία, είναι «η δυνατότητα του ανθρώπου ή μιας ομάδας να αυτοορίζεται, να μήν πιέζεται ή καταδυναστεύεται, να κινείται όπως θέλει, να αναπτύσσει δράση, να πραγματώνει τους σκοπούς που θέλει». Ο Κάντ έκανε λόγο για «τήν ηθική ελευθερία» ως δυνατότητα επιλογής.

Ο Φίχτε ομίλησε «γιά την απεριόριστη ελευθερία του ανθρώπου, τελικά όμως θεώρησε μια τέτοια ελευθερία ιδιότητα του Θεού».

Ο Σάρτρ υποστήριζε ότι «η ελευθερία αποτελεί την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης», είναι ασταμάτητη και ότι «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος σε ελευθερία», αφού «μέ την ελευθερία του δημιουργεί τον εαυτό του από το μηδέν».

Ακόμη, η ελευθερία από την ψυχολογική άποψη «είναι η απουσία εσωτερικών συγκρούσεων, συμπλεγμάτων, έμμονων ιδεών και συνηθειών, καταναγκαστικών πράξεων και ψυχαναγκα­στικών τάσεων».

Είναι φανερό ότι για την ελευθερία και την βούληση του ατόμου ή του προσώπου έγινε ιδιαίτερος λόγος τα τελευταία χρόνια από πλευράς φιλοσοφίας, υπαρξισμού και ψυχολογίας, γιατί παραβιάζονταν τα ατομικά δικαιώματα από ποικιλώνυμες εξουσίες.

Κανείς δεν αρνείται την αξία της κοινωνικής ελευθερίας και των ατομικών δικαιωμάτων, σε συνδυασμό με τα καθήκοντα, και μάλιστα σε περιόδους που καταπιέζονται οι πολίτες.

Το πρόβλημα όμως είναι όταν σύγχρονοι θεολόγοι επηρεάζονται από τα ρεύματα αυτά και προσπαθούν να δουν το πρόσωπο του ανθρώπου μέσα από την προοπτική της ελεύθερης βούλησης και κατ' αυτόν τον τρόπο αλλοιώνεται ή υπονομεύεται η ορθόδοξη διδασκαλία περί του Τριαδικού Θεού, του Χριστού και του ανθρώπου.

(Συνεχίζεται)