Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΕΙΟΣ ΕΠΟΧΗ

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΖΟΥΣΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ π. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΜΕΜΑΝ ΜΕΝΤΟΡΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΔΟΞΟΥ ΚΛΗΡΙΚΟΥ π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΘΕΡΜΟΥ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ ΝΕΟΒΑΡΛΑΑΜΙΤΩΝ

_________

«Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ

ΤΟΥ π. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΜΕΜΑΝ»

Η ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΕΙΟΣ ΕΠΟΧΗ

Του πρωτοπρ. ΜΙΧΑΗΛ ΠΟΜΑΖΑΝΚΣΥ († 1987)

=======

Ὅλοι γνωρίζουμε πόσο τεράστια ἀλλαγὴ στὴν θέσι τῆς Ἐκκλησίας ἔλαβε χώρα στὶς ἀρχὲς τοῦ Δ΄ αἰῶνος μὲ τὸ Διάταγμα τοῦ Μ. Κωνσταντίνου περὶ ἐλευθερίας τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὴ ἡ ἐξωτερικὴ πρᾶξις εἶχε ἀντίκτυπο ἀπὸ κάθε ἄποψι στὴν ἐσωτερικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Ἐν προκειμένῳ, ὑπῆρξε ρῆξις στὴν ἐσώτερη δομὴ τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας ἢ ὑπῆρξε ἀνάπτυξις; Γνωρίζουμε ὅτι στὸ ἐρώτημα αὐτὸ ἡ αὐτοσυνειδησία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀπαντᾷ μὲ ἄλλον τρόπο, καὶ ὁ Προτεσταντισμὸς μὲ ἄλλον. Ἕνα βασικὸ τμῆμα τοῦ βιβλίου τοῦ π. Ἀλ. Σμέμαν ἀφιερώνεται στὴν διευκρίνησι αὐτοῦ τοῦ ζητήματος.

Ἡ ἐποχὴ τοῦ Μ. Κωνσταντίνου καὶ ἐντεῦθεν χαρακτηρίζεται ὑπὸ τοῦ συγγραφέως ὡς ἡ ἐποχὴ μιᾶς βαθειᾶς «µεταρρύθµισης τῆς λειτουργικῆς εὐσέβειας». Συνεπῶς, ὁ συγγραφεὺς βλέπει στὴν Ἐκκλησία τῆς περιόδου αὐτῆς ὄχι νέες μορφὲς ἐκφράσεως τῆς εὐσεβείας – ποὺ πηγάζουν ἀπὸ τὴν εὐρύτητα καὶ ἐλευθερία τοῦ Χριστιανικοῦ πνεύματος, συμφώνως πρὸς τοὺς λόγους τοῦ Ἀποστόλου: «Οὗ δὲ τὸ Πνεῦµα Κυρίου, ἐκεῖ ἐλευθερία» (Β΄ Κορ. γ΄ 17) – ἀλλὰ μᾶλλον μία µεταρρύθµισι τῆς ἑρμηνείας τῆς λατρείας καὶ μίαν ἀπόκλισι ἀπὸ τὸ πρωτοχριστιανικὸ λειτουργικὸ πνεῦμα καὶ τοὺς τύπους· ἄποψις πρὸ πολλοῦ ἐμπνευσμένη ἀπὸ τὶς προκαταλήψεις τῆς Λουθηρανικῆς Μεταρρυθμίσεως.

Σὲ αὐτὴν τὴν συνάφεια, εἶναι δύσκολο νὰ συμβιβασθῇ κάποιος καὶ μὲ τὸν ὅρο «λειτουργικὴ εὐσέβεια». Στὴν συνήθη χρῆσι τῶν λέξεων, εὐσέβεια εἶναι ἡ Χριστιανικὴ πίστις, ἐλπὶς καὶ ἀγάπη, ἀνεξαρτήτως τῶν μορφῶν ἐκφράσεώς τους. Μία τέτοια ἀντίληψις μᾶς ἔχει ἐνσταλλαχθῇ ἀπὸ τὶς ἅγιες Γραφές, ποὺ διακρίνουν μόνον τὴν αὐθεντικὴ εὐσέβεια («ἡ δὲ εὐσέβεια πρὸς πάντα ὠφέλιµός ἐστι» – Α΄ Τιμ. δ΄ 8) ἀπὸ τὴν ματαία ἢ τὴν κενὴ εὐσέβεια (Ἰακ. α΄ 26, Β΄ Τιμ. γ΄ 5). Ἡ εὐσέβεια ἐκφράζεται στὴν προσευχή, στὶς ἱερὲς Ἀκολουθίες, καὶ οἱ μορφὲς ἐκφράσεώς της ποικίλουν ἀναλόγως τῶν συνθηκῶν: εἴτε στὴν ἐκκλησία, στὴν οἰκία, στὴν φυλακή, ἢ στὶς κατακόμβες.

Ἀλλ’ ἐμεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι οὐδόλως χρήζουμε ἑνὸς εἰδικοῦ ὅρου ὅπως «λειτουργικὴ εὐσέβεια» ἢ «ἐκκλησιαστικὴ εὐσέβεια», ὡς ἐὰν κάποιος ἦταν εὐσεβὴς κατὰ ἕναν διαφορετικὸ τρόπο στὴν ἐκκλησία ἀπὸ ὅτι στὴν οἰκία του, καὶ ὡς ἐὰν ὑπῆρχαν δύο εἴδη θρησκευτικότητος: «θρησκευτικότης τῆς πίστεως» καὶ «θρησκευτικότης τῆς λατρείας». Τόσον ἡ γλῶσσα τῶν Ἁγίων Πατέρων ὅσο καὶ ἡ γλῶσσα τῆς Θεολογίας ἔκαμαν πάντοτε δίχως μίαν τέτοια σύλληψι.

Καὶ συνεπῶς εἶναι μία νέα σύλληψις, ξένη πρὸς ἐμᾶς, μιᾶς ἰδιαιτέρας λειτουργικῆς εὐσεβείας, τὴν ὁποίαν ἐνσταλάζει ὁ συγγραφεύς, ὅταν γράφει: «Εἶναι λοιπὸν ἡ βαθιὰ ἀλλαγὴ τῆς λειτουργικῆς εὐσέβειας καὶ ὄχι οἱ νέες µορφὲς λατρείας (ἀδιάφορο πόσο χτυπητὲς ἐµφανίζονται ἀπὸ πρώτη ἄποψη) αὐτὸ ποὺ ἀποτελεῖ τὴ βασικὴ ἀλλαγή, ποὺ ἔφερε στὴ λειτουργικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας ἡ εἰρήνη τοῦ Κωνσταντίνου» (σ. 115).

Καὶ σὲ ἕνα ἄλλο σημεῖο: «Τὸ κέντρο τῆς προσοχῆς ἄρχισε νὰ µετατοπίζεται ἀπὸ τὴν ἐκκλησιαστικὴ σύναξη, ποὺ γινόταν µέσα σ’ αὐτόν, στὸ οἰκοδόµηµα τοῦ ναοῦ καθαυτό, σὰν ἕνα ἀληθινὰ ἁγιασµένο οἰκοδόµηµα, σὰν ἱερό...Αὐτὸ ἀπετέλεσε τὴν ἀρχὴ ἐκείνης τῆς ἐκκλησιαστικῆς εὐσέβειας» (σσ. 133-134). Ἡ ἐλευθερία τῆς Ἐκκλησίας ὑπὸ τὸν Κωνσταντῖνον θεμελιώνει, γράφει ὁ συγγραφεύς, «µιὰ νέα ἀντίληψη περὶ λατρείας, µιὰ καινούρια λειτουργικὴ εὐσέβεια» (σ. 118), μία «µυστηριολογικὴ εὐσέβεια».

Στὴν χρῆσι τέτοιων ὅρων ἀπὸ τὸν συγγραφέα διαισθάνεται κανεὶς κάτι περισσότερο ἀπὸ τὴν ἀντικατάστασι μιᾶς ὁρολογίας ἀπὸ μίαν ἄλλη πιὸ σύγχρονη· διαισθάνεται κάτι ξένο πρὸς τὴν Ὀρθόδοξη συνείδησι. Αὐτὸ τὸ θεμελιῶδες σημεῖο ἀντακακλᾶται σαφῶς μέσα στὸ βιβλίο στὶς ἀπόψεις περὶ τῶν μυστηρίων, τῆς ἱεραρχίας, καὶ τῆς τιμῆς τῶν ἁγίων, τὶς ὁποῖες θὰ ἐξετάσουμε στη συνέχεια.

ΠΗΓΗ:

Η άλλη όψις