ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ - π. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΛΑΓΟΥΡΟΥ, "ΝΑΙ ή ΟΧΙ ΕΙΣ ΤΗΝ "ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ" ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ;"

ΒΙΒΛΙΟΚΡΙΣΙΑ

====

Ιερέως Αθανάσιου Λαγουρού, «Ναὶ ἢ ὄχι εἰς τὴν “μετάφραση” τῆς λειτουργικῆς γλώσσης;» - ἕνα ἐρωτηματολόγιο, ἐκδ. «Τῆνος», Ἀθῆναι 2010

Του Π. Χρυπορίτη

===============

. Ἕνα βιβλίο μικρὸ μὲν σὲ σχῆμα (μόλις τεσσάρων τυπογραφικῶν φύλλων), ἀλλὰ γραμμένο μὲ μεγάλη πνοὴ καὶ ζωντανὸ παλμὸ, ἐκυκλοφορήθη πρὸ ἔτους. Τότε εἶχε σχεδιασθῆ καὶ καταγραφῆ ἡ παροῦσα βιβλιοκρισία, ἀλλὰ παρέμεινε ἡμιτελὴς καὶ ἀδημοσίευτη· ἐπειδή, ὅμως, τὸ ἀντικείμενό της παραμένει ἐπίκαιρο, δὲν θὰ ἦταν μάταιο νὰ παρουσιασθῇ σήμερα…

. Τὸ μικρὸ λοιπὸν αὐτὸ βιβλίο μεταφέρει τοὺς ποικίλους προβληματισμοὺς καὶ τὴν μεγάλη ἀγωνία ἑνὸς ἱερέως ἐπὶ τοῦ φλέγοντος ζητήματος τῆς μεταφράσεως τῶν λειτουργικῶν κειμένων τῆς Ἐκκλησίας. Ἕνα ζήτημα τὸ ὁποῖον ἀπασχολεῖ ἰδιαιτέρως σήμερα τὸν ἐκκλησιαστικὸ χῶρο καὶ ἐντάσσεται εἰς τὸ πλαίσιο τῆς τόσον προσδοκουμένης καὶ παντοιοτρόπως προωθουμένης «λειτουργικῆς ἀναγεννήσεως».

. Ὅλους μας, νεωτεριστὲς καὶ παραδοσιακούς, ἐκσυγχρονιστὲς καὶ συντηρητικούς, πληγώνει τὸ καίριο καὶ ἀκανθῶδες γλωσσικὸ ζήτημα, τὸ ὁποῖο ἰδιαιτέρως, καὶ ὄχι μόνον αὐτό, σὰν ἕνας κακὸς δαίμων τυραννεῖ τὸ νεοελληνικὸ κράτος ἀπὸ τῆς συστάσεώς του. Πολλὰ ἔχουν κατὰ καιροὺς γραφῆ, καὶ ἐξακολουθοῦν μὲ ἀδιάπτωτο ἐνδιαφέρον καὶ ζῆλο νὰ καταγράφωνται, τόσον περὶ τοῦ νεοελληνικοῦ γλωσσικοῦ ζητήματος γενικῶς, ὅσον καὶ περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς γλώσσης ἰδιαιτέρως. Ὅμως, ὁ συγγραφεὺς τοῦ ἐν λόγῳ βιβλιαρίου ἔχει ἕνα ἰδικό του χαρισματικὸ τρόπο νὰ παρουσιάζῃ τὸ ὅλον ζήτημα καὶ νὰ τὸ ἀναδεικνύῃ ὡς ἕνα καθολικὸ πρόβλημα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μας βίου, ἀναλύοντάς το βάσει δύο μεθοδολογικῶν ἀρχῶν.

. Κατὰ πρῶτον λοιπόν, ὁ συγγραφεὺς ἐκθέτει τοὺς πλουσίους στοχασμούς του, συσχετίζοντας τὸ γλωσσικὸ-μεταφραστικὸ ζήτημα μὲ πολλὲς ἄγνωστες πτυχὲς τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μας βίου, μὲ ἀθέατες καὶ ἀσύλληπτες ἴσως γιὰ τὸν κοινὸ νοῦ πλευρὲς τῆς πολιτιστικῆς μας ταυτότητος, προεκτείνοντας «ἐσχατολογικῶς» τὰ θεολογικὰ ὅρια τοῦ ὅλου ζητήματος, διεισδύοντας μὲ ὀξυδέρκεια σὲ ὅμορες περιοχὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς μας, συνδέοντας μὲ δεξιοτεχνία πολλὰ ἐπὶ μέρους θέματα, καὶ μεταφέροντας ἀριστοτεχνικὰ τὸ κέντρο βάρους τοῦ γλωσσικοῦ προσανατολισμοῦ τόσο στὸ ἐσωτερικὸ-προσωπικό, ὅσο καὶ στὸ ἐξωτερικὸ-ἐκκλησιολογικὸ «χαμένο κέντρο» μας…

. Κατὰ δεύτερον, ὁ συγγραφεὺς ἐρωτᾷ συνεχῶς καὶ ἀδιαλείπτως, σχεδὸν σὲ κάθε κεφάλαιο, σχεδὸν σὲ κάθε στίχο. Ἔτσι, ἀφ’ ἑνὸς μὲν θέτει ἑαυτὸν ὑπὸ τὸν ἔλεγχο καὶ τὴν κρίσι τῶν ἀναγνωστῶν του, ἀφ’ ἑτέρου δὲ μετα-θέτει τὴν ἀπόφασι τῶν ἐρωτημάτων-διλημμάτων εἰς αὐτούς. Βεβαίως, ἡ μέθοδός του εἶναι ἡ γνωστὴ «μαιευτική», διὰ τῆς ὁποίας ὅμως προσφέρει χῶρο καὶ χρόνο εἰς τὸν ἀναγνώστη, προκειμένου αὐτὸς νὰ ἀπαντήσῃ ἐλεύθερα εἰς τὰ γραφόμενα ἐπιχειρήματα, νὰ προκύψουν ἀβίαστα οἱ προσωπικές του θέσεις, δίχως τὴν ἐλαχίστη πίεσι, καὶ νὰ φανερωθοῦν-ἀποκαλυφθοῦν οἱ κρυμμένες ἐντός του θέσεις ἀπαντήσεις. Διότι, δυστυχῶς, ὑπάρχουν σήμερα γραπτὰ ἐκκλησιαστικοῦ περιεχομένου, τὰ ὁποῖα μὲ τὴν «τετράγωνη» λογική τους, μὲ τὰ «ἀδιαμφισβήτητα» ἐπιχειρήματά τους, μὲ τὸν καταιγισμὸ τοῦ «ὀρθοῦ» τρόπου σκέψεώς τους, μὲ τὶς συνεχεῖς καὶ «κοφτὲς» προτάσεις τους, σφυροκοποῦν ἀδιάκοπα τὸν ἀναγνώστη, βομβαρδίζουν κυριολεκτικὰ τὸν νοῦ καὶ τὴν ψυχή του, παραβιάζουν τὸν ζωτικὸ ἐσωτερικὸ χῶρο τῆς περισυλλογῆς του, μέχρις ὅτου τὸν πείσουν νὰ παραδεχθῇ τὴν «ἀλήθειά» τους καὶ νὰ παραιτηθῇ ἀπὸ τὴν εὐθύνη τῆς προσωπικῆς του κρίσεως, (κάτι, ποὺ θυμίζει εὔλογα τὴν γνωστὴ μέθοδο τῶν κατὰ καιροὺς βασανιστῶν, τὴν περίφημη «φάλαγγα»)…

. Ἀντιθέτως, ὁ συγγραφεὺς τοῦ μικροῦ αὐτοῦ βιβλίου, σὲ κάθε παράγραφό του, ἀφήνει τὸν ἀναγνώστη ἐνεὸν καὶ ἔνθουν, σκεπτικὸ καὶ προβληματισμένο, ἀγωνιῶντα καὶ ἐπαγρυπνοῦντα. Ξυπνᾷ ἐντός του ὅλον τὸν καημὸ γιὰ τὴν πολυβασανισμένη γλῶσσα μας, μία γλῶσσα «ποὺ δὲν μᾶς ἀξίζει πιὰ … ἀφοῦ “τὴν μεταβάλαμε σὲ ἕναν ἀκόμη μικροαστό”». Ὁ ζωντανὸς παλμὸς τῆς συμπυκνωμένης μορφῆς τοῦ μικροῦ αὐτοῦ βιβλίου συναρπάζει τὸν ἀναγνώστη καὶ τοῦ μεταφέρει ὅλον τὸν κρυμμένο δυναμισμὸ τῆς ψυχῆς τοῦ συγγραφέως, ὁ ὁποῖος, ὡς φαίνεται, εὑρῆκε τώρα τὴν εὐκαιρία νὰ ἐκφράσῃ τὸν μεγάλο γλωσσικό του πόνο, τὸν ἀβάστακτο γλωσσικὸ καημό του, ποὺ ὁμοιάζει μὲ τὸν δυνατὸ μοῦστο, ὁ ὁποῖος ἔχει πλέον «πάρει βράση» καὶ δὲν τὸν χωρᾶ τὸ βαρέλι· γιὰ τοῦτο ξεχειλίζει καὶ ξεχύνεται τριγύρω. Ἔτσι λοιπὸν καὶ οἱ γλωσσικοὶ στοχασμοὶ τοῦ συγγραφέως, ἀφοῦ ζυμώθηκαν καλὰ ἐντός του, ὡσὰν ἄλλος «γλωσσικὸς μοῦστος», ἀναβλύζουν καὶ διασπείρονται παντοῦ τριγύρω, μεθῶντας μας μὲ τὸν δυνατὸ πνευματικὸ οἶνο τῶν ἀποκαλυπτικῶν ἐρωτημάτων…

. Μετ’ ὀλίγον καιρόν, τὸ περιεχόμενο τοῦ ὡς ἄνω βιβλίου ἀπετέλεσε τὸ κείμενο (ἐμπλουτισμένο καὶ ὀλίγον ἐπηυξημένο) τῆς εἰσηγήσεως τοῦ π. Ἀθανασίου Λαγουροῦ εἰς τὸ σπουδαῖο συνέδριο: «Γλῶσσα καὶ Λατρεία, (νοησιαρχία ἢ μέθεξις;)», τὸ ὁποῖο διοργάνωσε ἡ ἐνορία τῆς Ἁγίας Παρασκευῆς Ἀττικῆς, κατὰ τὴν 17 Ἀπριλίου 2010. Τὰ Πρακτικὰ τοῦ ἐν λόγῳ συνεδρίου ἐκυκλοφορήθησαν συντόμως ὑπὸ τοῦ ὁμωνύμου Ἱεροῦ Ναοῦ, καὶ περιέχουν τὶς ἐνδιαφέρουσες εἰσηγήσεις τῶν κάτωθι ὁμιλητῶν: (0) Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν Ἱερωνυμου: «Λόγος ἐναρκτήριος», (1) Μητροπολίτου Ἐδέσσης Ἰωήλ: «Ἡ ὡραιότητα τῆς γλώσσης τῶν ὑμνολογικῶν κειμένων», (2) Φ. Δημητρακοπούλου: «Γλῶσσα, κοινωνία καὶ λατρεία κατὰ τὸν Ἀλ. Παπαδιαμάντη», (3) Μ. Γιατράκου: «Ἡ διαχρονικότητα τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ ἡ συμβολή της στὴν ἀνθρωπότητα», (4) π. Ἀθανασίου Λαγουροῦ: «Ναὶ ὴ όχι στὴν “μετάφραση” τῆς λειτουργικῆς γλώσσης;», (5) Φ. Σχοινᾶ: «Ἡ σημασία τῶν προθέσεων τῆς ἐκκλησιαστικῆς γλώσσης στὴν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας», (6) π. Γ. Μεταλληνοῦ: «Ὁ ἕλλην λόγος στὴν Ὀρθοδοξία», (7) Μητροπολιτου Πειραιῶς Σεραφείμ: «Οἱ νέοι καὶ ἡ λατρευτικὴ γλῶσσα τῆς Ἐκκλησίας». Τέλος, τὸ βιβλίο τῶν Πρακτικῶν περιλαμβάνει, ὡς παράρτημα, τρία μικρὰ σχετικὰ κείμενα καὶ φωτογραφικὰ στιγμιότυπα ἀπὸ τὸ Συνέδριο.

. Ἔγραφε πρὸ αἰῶνος, μεταξὺ άλλων, ὁ γλωσσολόγος Γ. Χατζιδάκις: «Εἶναι παράδοξος ἡ ἐπιμονὴ λογίων τινῶν τῆς Δύσεως νὰ διατείνωνται ὅτι ἡμεῖς δὲν νοοῦμεν οὐδὲν τῆς ἀρχαίας γλώσσης, ὅτι ὅπως οἱ ἀλλογλωσσοι ούτω καὶ ἡμεῖς οὐδὲν αὐτῆς αἰσθανόμεθα· πρβλ. ὅσα ὁ κ. Leaf ἰσχυρίζεται λέγων: “Ἡ νέα Ἑλλὰς σκληρῶς ἀφυπνίζεται ὑπὸ τοῦ γεγονότος ὅτι καὶ δι’ αὐτήν, ὅπως καὶ τοὺς λοιποὺς ἀνθρώπους, ἡ ἀρχαία Ἑλληνικὴ εἶναι νεκρὰ γλῶσσα”. Τόσον καλῶς ἠξεύρουσι τὰ καθ’ ἡμᾶς…». Φοβοῦμαι, δυστυχῶς, ὅτι τὴν ἰδίαν ἄποψι ἔχουν, κατὰ βάθος, πολλοὶ σύγχρονοι ἀνανεωτὲς τῆς λειτουργικῆς γλώσσης, ὑποκινούμενοι ἀπὸ μίαν ἀνομολόγητη καὶ ἀντιπαραδοσιακὴ μανία, ἀπὸ μίαν ἀδιάγνωστη καὶ αὐτοκαταστροφικὴ τάσι, ποὺ χαρακτηρίζουν τὴν πλειοψηφία σχεδὸν τοῦ νεοελληνικοῦ λαοῦ. Ἑνὸς λαοῦ, ποὺ διέρχεται τὴν σοβαρότερη μᾶλλον κρίσι μέσα στὴν πορεία τῆς Ἱστορίας του· κρίσι πνευματική, ὑπαρξιακή, θρησκευτική, πολιτιστική…

. Δὲν θὰ ἦταν λοιπὸν ἄστοχο, ἐὰν θέλαμε νὰ ἀντιπαραβάλωμε κάτι στὴν μεγάλη αὐτὴν κρίσι, τὸ νὰ παρατεθῇ ἐδῶ ένα μικρὸ ἀπόσπασμα μιᾶς σχετικῆς ἐπιφυλλίδος τοῦ (ἀμφιβόλου θεολογικοῦ φιλοσόφου καὶ ἀναμφιβόλου κοινωνιολογικοῦ προφήτου) κ. Χρ. Γιανναρᾶ: «Ναί, μποροῦν νὰ ὀργανώσουν οἱ ἐνορῖτες στὶς ἐκκλησιὲς νυχτερινὰ μαθήματα, ὅπου νὰ διδάσκεται ἡ γλῶσσα τῆς ἐκκλησιαστικῆς λατρείας, ἡ συναρπαστικὴ ποίηση αὐτῆς τῆς γλώσσας μέσα στοὺς αἰῶνες … Μποροῦν καὶ δεύτερη πρωτοβουλία: Νὰ ἀποκαταστήσουν στοὺς ναοὺς τὸν πολιτισμὸ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ λατρευτικοῦ χώρου, νὰ ἐξοβελίσουν τὸ “κιτσαριὸ” τοῦ βλαχαδεροῦ ἐντυπωσιασμοῦ, τὸν αἰσθητικὸ ἐκβαρβαρισμό, που ἔχει ἐπιβάλει ἡ ἀγραμματοσύνη. Ἐκκλησιαστικὸ μέλος, ἐκκλησιαστικὴ Εἰκόνα, στασίδι, προσκυνητάρι, καντῆλι, πολυκάνδηλα. Νὰ ξαναγυρίσει στὶς ἐκκλησιὲς ἡ ἀρχοντιὰ τῶν κορυφωμάτων τοῦ πολιτισμοῦ, ποὺ παράγονταν ἐκεῖ ἐπὶ αἰῶνες…».

. Τελειώνοντας λοιπόν, ἂς εὐχηθοῦμε κάτι τὸ οὐτοπικόν· Εἴθε τὸ μικρὸ αὐτὸ βιβλίο τοῦ π. Ἀθανασίου Λαγουροῦ, τὸ ὁποῖο θὰ μποροῦσε νὰ παρομοιασθῇ μὲ μία μεγάλη «ὡρολογιακὴ» γλωσσο-βόμβα, νὰ ἀνατινάξῃ, μὲ τὶς συνεχεῖς ἀκαριαῖες ἐκρηκτικὲς ἀπόψεις του, τὸ πανταχόθεν προπαγανδιζόμενο οἰκοδόμημα τῆς γλωσσο-λειτουργικῆς ἀναγεννήσεως, νὰ ἐλευθερώσῃ τὶς δίψυχες καὶ ἀλύτρωτες ὑπάρξεις μας ἀπὸ τὰ δεσμὰ τῆς ἐκκοσμικεύσεως, τῆς μεγάλης αὐτῆς συγχρόνου ἐκκλησιαστικῆς αἱρέσεως, καὶ νὰ ἐπιτελέσῃ τὸ ἔργο ἑνὸς ταπεινοῦ καὶ εὐλογημένου Δαβὶδ ἔναντι τοῦ ἀλλοτρίου καὶ ἐκσυγχρονιστικοῦ Γολιάθ…

ΠΗΓΗ:

«ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΤΥΠΟΣ»,

Στοιχειοθεσία «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ»