ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ

Του Αρχιμανδρίτη

Μελέτιου Βαδραχάνη

==========

Η τέχνη του διοικείν είναι από τις πιο δύσκολες και δυσχερείς, με εξοντωτικές απαιτήσεις γι’ αυτόν που την ασκεί. Γι’ αυτό γράφτηκαν πλήθος εγχειριδίων που ασχολούνται με την «τέχνη των τεχνών και την επιστήμη των επιστημών», για ν’ αναφέρουμε λόγο του αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου για την ιερωσύνη, που προσιδιάζει όμως και για την διοίκηση.

Ένα απ’ αυτά, λιτό και λακωνικό αλλά συγχρόνως πλήρες και εμπεριστατωμένο, σαφές και μεθοδικό, προϊόν πείρας και γνώσεως αλλά και ενδελεχούς μελέτης είναι· «Η τέχνη του διοικείν», του υποπτεράρχου Ε. Ι. Λάιτμερ (γνωστού κι από άλλα βιβλία του), εκδ. Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων, Αθήνα 1971. Γράφηκε βασικά για τις ανάγκες των αξιωματικών του ελληνικού στρατού, αλλά έχει εφαρμογές στην οποιαδήποτε διοίκηση και εξουσία. Από το εγχειρίδιο αυτό αποσπούμε τα εξής, παρουσιάζοντάς τα στο σύγχρονο γλωσσικό ιδίωμα·

«Ο Κάρολος Μοντεσκιέ (Γάλλος κοινωνιολόγος 1689-1755) λέγει ότι, εάν δεν είναι εύκολο να γίνει κανείς καλός διοικητής, είναι ίσως ακόμη πιο δύσκολο να παραμείνει τέτοιος. Και δυστυχώς, η ιστορία διδάσκει, ότι ο άνθρωπος περιβαλλόμενος με εξουσία, ρέπει προς κατάχρηση αυτής. Η συνήθεια του διοικητού να δίδει διαταγές, είναι παράγων επικίνδυνος δια την ηθική του υπόσταση. Η περιφρόνηση προς τους διοικουμένους και η υπερτίμηση της προσωπικής αξίας κάνουν και τον καλύτερο άνθρωπο, τον πλέον ευφυή, τον πλέον ηθικό και ανιδιοτελή, τον πλέον γενναιόδωρο, τον πλέον αγνό να κλονισθεί και ενδεχομένως να υποκύψει εις τον πειρασμό να δηλητηριασθεί πνευματικά και ηθικά. Διότι η εξουσία ενεργεί ωσάν δηλητήριο, δηλητήριο το οποίο επενεργεί στερητικά επί της δικαιοσύνης και της λογικής του ατόμου. Αποτελεί μεγάλη ικανοποίηση του εγωισμού να ζει καθημερινά σε ένα περιβάλλον, όπου οι πάντες υπακούν και η κατάσταση αυτή προκαλεί ένα είδος μέθης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η κατάχρηση της εξουσίας μετατρέπει την ιδιοτροπία σε θέληση και ο διοικητής διακυβεύει την επιβολή του, τείνει προς την εύνοια της προσωπολατρίας, δίδει διαταγές για προσωπική του ικανοποίηση και εν πάση περιπτώσει αποδίδει στο πρόσωπό του τιμές, οι οποίες ανήκουν στο λειτούργημά του. Όταν δε αισθανθεί ότι έγινε αντιληπτός και κινδυνεύει πλέον, είναι ικανός, να καταπατήσει και αυτές τις στοιχειώδεις αρχές των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

»Το φαινόμενο της καταχρήσεως της εξουσίας είναι φαινόμενο το οποίο συναντάται σε κάθε κοινωνία και στις ομάδες της.

»Το ζούμε καθημερινά σε ένα εύρος κυμαινόμενο από μια μεροληπτική διαιτησία ενός αθλητικού αγώνα μέχρι μια ναυτική ανταρσία επί ενός πλοίου, την οποία προκαλεί η κατάχρηση εξουσίας από τον κυβερνήτη. Η συλλογική συνεργασία των πολιτών ή των μελών μιας κοινωνικής ομάδας ή οργανισμού δια της εγκαίρου καταγγελίας και προσφυγής σε ένδικα μέσα, η αμεροληψία της δικαιοσύνης, η ύπαρξη νόμων και αρμοδίων για την επίβλεψη και την εφαρμογή των είναι μέσα καταστολής της αδυναμίας αυτής της ανθρώπινης φύσης, η οποία είναι συνυφασμένη με την απόλαυση και την κοινωνική διάκριση, τις ισχυρές συνιστώσες της απληστίας» (σσ. 31,32).

Είναι αξιοπρόσεκτα όσα αναπτύσσει ο Ε. Λάιτμερ. Ζώντας μέσα στο περιβάλλον του στρατού, στο οποίο η εξουσία είναι απόλυτη και η πειθαρχία άνευ όρων, αναγνωρίζει ότι η εξουσία αποβαίνει δηλητήριο και στον πιο τέλειο και ηθικό διοικητή. Προτείνει δε ως μέσα περιστολής των καταχρήσεων του διοικητού «την συλλογική συνεργασία, την έγκαιρη καταγγελία και προσφυγή σε ένδικα μέσα, την αμεροληψία της δικαιοσύνης, την ύπαρξη νόμων και αρμόδιων για την επίβλεψη και την εφαρμογή τους».

Σε άλλο δε σημείο αναφέρεται στο πόσο σημαντικό είναι να υπάρχει γύρω από τον ηγέτη ανάλογο επιτελείο. «Όσο και εάν η μόρφωσή του και η επαγγελματική του ικανότητα είναι πλήρης, είναι αδύνατο να γνωρίζει τα πάντα και να καλύπτει πάσας τας εξειδικεύσεις ή τέλος να προλαμβάνει τα πάντα» ( ενθ. ανωτ. 10,11 ).

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο στρατός ο οποίος απολυτοποιεί την εξουσία των επιτελών του και ζητεί απόλυτη πειθαρχία από τους υφισταμένους, αναγνωρίζει συγχρόνως την αναγκαιότητα υπάρξεως μέσων και μεθόδων, ώστε αυτή η εξουσία να είναι υπό έλεγχο και χαλινό και να υπάρχει, εί δυνατόν, συλλογική συνεργασία.

Το ίδιο κάνει και η Πολιτεία και οιοσδήποτε άλλος διοικητικός θεσμός ο οποίος επιζητεί το τέλος της διοικήσεως να είναι η ωφέλεια και η πρόοδος του κοινωνικού συνόλου. Κι’ αυτό το δημοκρατικό πολίτευμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά η προσπάθεια αντιμετωπίσεως των παρενεργειών του δηλητηρίου της εξουσίας, που εμπότιζε τον εκάστοτε μονάρχη.

* * *

Και ας έλθουμε τώρα στην Εκκλησία μας στην οποία επικεντρώνεται το ενδιαφέρον μας.

Οι μελετητές της ιστορίας της Εκκλησίας παρατηρούν ότι, όταν εμφανίσθηκε ο Χριστιανισμός, αν και στην κοσμική διοίκηση επικρατούσε το απολυταρχικό πνεύμα, η Εκκλησία στη δική της διοίκηση εφάρμοσε δημοκρατία, εν Αγίω Πνεύματι θα λέγαμε. Ο οιοσδήποτε μπορεί να το διαπιστώσει αυτό διαβάζοντας στο 15^ο κεφ. των Πράξεων των αποστόλων τις εργασίες της Αποστολικής Συνόδου. Επίσης στο 2^ο κεφ. την εκλογή του Ματθία και στο 7^ο κεφ. την εκλογή των 7 διακόνων.

Δυστυχώς όμως προϊόντος του χρόνου η μεν κοσμική διοίκηση αρχίζει ν’ αποβάλει τον μοναρχικό χαρακτήρα της και να προσλαμβάνει τον δημοκρατικό, η δε Εκκλησία ν’ αποβάλει τον δημοκρατικό χαρακτήρα της και να προσλαμβάνει τον απολυταρχικό.

Έτσι τους λαϊκούς τους θέλουμε μόνο για να ρίπτουν τον οβολό τους εις τον εκκλησιαστικό κορβανά, να κάνουν εδαφιαίες μετάνοιες και να φιλούν το χέρι των ισόβιων εκκλησιαστικών προϊσταμένων τους.

Τους κληρικούς τους καθιστούμε άβουλα ρομπότ και διακοσμητικά στοιχεία των πομπωδών και εξεζητημένων αρχιερατικών ακολουθιών και λοιπών τελετουργικών πράξεων, τους δε αρχιερείς ο εκάστοτε αρχιεπίσκοπος ή πατριάρχης προσπαθεί να τους κατευθύνει και να τους ποδηγετεί όπως ακριβώς ο μαέστρος την ορχήστρα του.

Όσοι λαϊκοί ή κληρικοί τολμήσουν να αρθρώσουν θεολογικό λόγο ερειδόμενο στην Γραφή και στους πατέρες, οι μεν κληρικοί οδεύουν εις δίκην των λεγομένων εκκλησιαστικών, στην ουσία μεσαιωνικών και απάνθρωπων, δικαστηρίων προς καθαίρεση, οι δε λαϊκοί αφορίζονται εντελώς αδικαιολογήτως με συνοπτικές και ταχυδακτυλουργικές διαδικασίες.

Οι τυχόν ανθιστάμενοι επίσκοποι απειλούνται με δημοσίευση του βεβαρημένου προσωπικού τους φακέλλου, εάν υπάρχει, και με εκπαραθύρωση από το υψηλό τους αξίωμα. «Όμορφος κόσμος, ηθικός, αγγελικά πλασμένος».

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, ενώ κατηγορούμε τον πάπα της Ρώμης ότι είναι απόλυτος μονάρχης και ότι στον παπισμό δεν υπάρχει Συνοδικό πολίτευμα, στη πράξη έχουμε γίνει ανώτεροι του πάπα.

Να το πούμε ευθέως και χωρίς να χρυσώνουμε το χάπι του δηλητηρίου που εμποτίζει την διοίκηση της Εκκλησίας μας. Το συνοδικό πολίτευμα που διακρίνει και χαρακτηρίζει την Ορθόδοξη Εκκλησία έχει καταργηθεί σε επίπεδο συνόδου, μητροπόλεως, ενορίας. Κι ενώ ο Χριστός έπλενε τα πόδια των μαθητών του, εμείς πατάμε μ’ αυτά στον τράχηλο των ανδραπόδων μας, εξοντώνοντας υλικά και ηθικά όσα απ’ αυτά τολμήσουν να μας υπενθυμίσουν τι εστί Ορθοδοξία.